Olkashunoslik

4. 
F a rg ‘ona vodiysining qadimgi aholisi va 
antropologik tipi
Qadimgi Farg‘ona aholisining antropologik tipi.
Farg‘ona vo­
diysi Markaziy Osiyoning yirik sug'orma dehqonchilik madaniyati ri- 
vojlangan mintaqalaridan biri bo‘lib, qadimda turli xil xo‘jalik sohib- 
lari o ‘rtasida olib boriladigan o ‘ziga xos etnomadaniy hudud bo‘lgan. 
Miloddan avvalgi II asrgacha yozma manbalar vodiy haqida deyarli 
m a’lumotlar bermaydi. Ammo miloddan avvalgi II asrdan boshlab qa­
dimgi Farg‘onaning Qang‘ davlati bilan iqtisodiy va siyosiy hamda et­
nomadaniy aloqalari rivojlanganligi haqida Xitoy yozma manbalarida 
m a’lumotlar yozib qoldirilgan.
Arxeologik tadqiqot natijalariga ko ra, qadimgi Farg‘onaning shar- 
qiy va shimoliy mintaqalarida (Andijon va Namangan viloyatlari hudu- 
di), bronza va ilk temir davrida dehqonchilik madaniyati (Chust mada­
niyati), uning janubiy va g ‘arbiy qismining adirli mintaqalarida esa aso­
san chorvachilik xo‘jaliklari rivojlangan. Ammo miloddan avvalgi IV 
asrdan boshlab, qadimgi Farg‘onaning janubi-g‘arbida ham sug‘orma 
dehqonchilik xo‘jaliklari tarkib topa boshladi. Antik davrda butun vo­
diy bo‘ylab, vohalarda dehqonchilik, tog‘oldi va adirli mintaqalarda 
yarim ko‘chmanchi chorvachilik taraqqiy etadi.
Shu munosabat bilan vodiy o ‘troq aholisining aksariyat ko'pchiligi 
dolixokefal yevropeoid bo‘Isa, dasht aholisining etnik tarkibi turlicha
106

---

edi. Masalan, miloddan avvalgi III asrlarga tegishli Oqtom qabristoni- 
dan topilgan kalla suyaklari asosan mahalliy mezobraxikran yevropeoid 
aholi b o iib , ular bronza davrining dolixomezokran qabilalaming avlod- 
lari edi. Ular andronovo madaniyati aholisi ta’smda braxikefallashgan.
0 ‘zgan tevarak-atrofida yashagan aholining antropologiyasida (mil. 
avv. Ill—
I asrlar) mo‘g'ul irqiy belgilari bilan birga yevropeoidlarga xos 
belgilar ham mavjud boigan. Farg‘onaning Shirinsoy qabristonidan 
milodiy II-IV asrlarga tegishli antropologik m aium otlar topilgan Bu 
topilmalar aralash xronologik m aium otlam i beradi.
Xo'jand yaqinidagi Qayrag'och qabnstonidan topilgan suyaklar esa 
0 ‘rta Osiyo ikki daryo oraligi tipini eslatadi. Isfara atrofidagi 6 ta qab- 
ristondan olingan antropologik m aium otlarda m o'g'ul irqiy belgilari 
yo'qligi, ya’ni ularda sof O 'rta Osiyo ikki daiyo o raligi tipi saqlanib 
qolinganligim ko'rsatadi.
Milodiy I—
III asrlarga tegishli maiumotlarda Quvasoyning o‘troq 
aholisi dolixokefal va braxikefal tipdagi yevropeoid irqini berdi. Shimoliy 
Farg‘onada yashovchi chorvador aholisining antropologiyasida (antik davr) 
m o'g'ul irqiy belgilari qo‘shilgan yevropeoidlar boiganligi aniqlangan.
Shunday qilib, qadimgi Farg'onaning asosiy aholisi 0 ‘rta Osiyo 
ikki daryo oraligi tipining mezobraxikran yevropeoid varianti bilan xa- 
rakterlanadi. Aholining tarkibida Sharqiy 0 ‘rtayer dengizi tipi va Janu­
biy Sibir tipi vakillari ham uchraydi. Yevropeoid tiplar qisman m o'g'ul 
irqiy belgilardan ham xoli emas. Qadimgi Farg'onaning xronologik 
materiallar tahliliga qaraganda, yevropeoid irqiy belgilar vodiyning 
g'arbiy tumanlari aholisida kuchli boigan. Janubi-Sharqiy Farg'ona 
hududlarida esa yevropeoid tip orasida qisman m o'g'ul qiyofa odamlar 
ham uchraydi. Shimoliy Farg'ona tumanlarida yevropeoid aholi orasida 
m o'g'ul irqiy belgilar vodiyning boshqa mintaqalariga qaraganda ancha 
kuchli ekanligi kuzatiladi.