Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sadulla Avezbayev, Otabek Sadullayevich Avezbayev geoma’lumotlar bazasi va arxitekturasi

markazlashtirilgan 
maʼlumotlar. 
Replikatsiyalashdagi umumiy qabul qilingan amaliyotlardan biri – barcha 
maʼlumotlar to‘planadigan markazlashtirilgan joydan foydalanish. Shu tariqa 
foaliyat yurituvchi tashkilot boshqa boshqarmalardan maʼlumotlar keladigan 
markazlashtirilgan geomaʼlumotlar bazasini ishlatadi. Bunga misol bo‘lib turli 
viloyat boshqarmalari va bitta poytaxtdagi markaziyboshqarma keltirilishi 
mumkin. Har qaysi viloyatboshqarmasi mustaqil tarzda harakat qiladi, shaxsiy 
maʼlumotlar to‘plamini qo‘llab-quvvatlaydi va vaqti-vaqti bilan markaziy 
boshqarmaga 
o‘zining 
yangilanishlarini 
jo‘natadi. 
Barcha 
viloyat 
boshqarmalarituzatishlarni butun mamlakatning bitta to‘liq geomaʼlumotlar bazasi 
maʼlumotlar 
to‘plamida 
sinxronlashtiradi. 
Bunday 
holatda 
mamlakat 
geomaʼlumotlar bazasiga markaziy (bosh) roli beriladi, viloyat geomaʼlumotlar 
bazasi esa tarmoq(shu’ba) hisoblanadi. 
6.2. Geoma’lumotlar bazasi replikalari bilan ishlash 
 
Replika (nusxa) yaratish. 
Quyidagilar sizga tizimingiz uchun replika 
yaratishning eng qulay usulini aniqlashga yordam beradi:
–
sizga qanday replikalar kerak bo‘lishini aniqlang –ba’ziholatlarda sizga 
faqat bitta yoki ikkita replika yaratish kerak bo‘ladi, boshqa holatlarda esa ko‘plab 
replikalarni yaratishingizga to‘g‘ri kelishi mumkin. Masalan, sizga ko‘plab 
replikalar o‘zining dala noutbuklarida ishlovchi tarkibga ega dala brigadasi uchun 
maʼlumotlarni taqsimlaganingizda kerak bo‘ladi. Bunday holatlarda sizga 
sinxronlashgan ikkita ko‘p foydalanuvchili geomaʼlumotlar bazasi kerak 
bo‘lganida sizga faqat bitta replika yetarli bo‘ladi; 

---

161 
–
replikatsiyaning qaysi turidan foydalanishingizni aniqlang. O‘zingizning 
tizimingizdan foydalanganingizda bir holatda replikaning bir turidan va boshqa 
holatda replikaning boshqa turidan foydalanishingizga to‘g‘ri kelishi mumkin. 
Masalan, boshqa boshqarma bilan o‘zgarishlarni sinxronlashtirish uchun ikki 
taraflama replikatsiyadan va o‘zingiz nashr qiladigan karta geomaʼlumotlar bazasi 
yangilanishlari uchun bir taraflama replikatsiyadan foydalanishingizga to‘g‘ri 
kelishi mumkin; 
–
replikalarni 
yaratish 
uchun 
qanday 
uskunalar 
to‘plamidan 
foydalanishingizni tanlang:ArcGIS geomaʼlumotlar bazasi replikatsiyalari bilan 
ishlashingiz mumkin bo‘lgan bir necha turli xil vositalarni namoyish etadi. 
Ularning har biri o‘z afzalliklariga ega. Quyida har bir vositaning qanday 
afzalliklari borligi keltirilgan: 

Replika yaratish ustasi: Replika yaratish ustasi (Create Replica) ArcMap 
dagi Taqsimlangan geomaʼlumotlar bazasi (Distributed Geodatabase) uskunalar 
panelida joylashgan. Ushbu ustada ko‘plab opsiyalar mavjud va u, shuningdek, 
juda qulay foydalanuvchi interfeysiga ham ega. Replika yaratishni birinchi marta 
boshlaganingizda 
yoki 
ko‘p 
bo‘lmagan 
sonli 
replikalarni 
yaratishni 
rejalashtirganingizda replika yaratish ustasidan foydalanishingiz tavsiya etiladi; 

Replika yaratish geoishlov berish uskunasi (Create Replica): u ham 
replikalarni yaratish uchun ishlatilishi mumkin. Bu uskunada ham ko‘plab 
opsiyalar mavjud, ammo unda hech qanday kengaytirilgan opsiyalar yo‘q (Replika 
yaratish ustasida esa bor); 

ArcObjects API: ArcObjects API ham replika yaratish imkonini beruvchi 
vosita sifatida qo‘llanilishi mumkin. Bunda siz dasturiy kodni bir necha tillarda 
yozishingiz mumkin. Siz replika yaratish hodisalarini sozlashni istasangiz yoki 
sizga doimo murakkab opsiyali replikalarni yaratish kerak bo‘lgan hollarda bu 
imkoniyat qulay bo‘ladi; 
–
versiyali 
ishchi 
oqimingizga 
replikatsiyani 
integratsiya 
qiling: 
geomaʼlumotlar bazasi replikatsiyasi versiyalar bilan ishlashga qo‘shimcha sifatida 
ishlab chiqilgan. Replikani yaratayotganda replika versiyasi hammarkaziy 

---

162 
(bosh),ham 
tarmoqlangan 
(shu’ba) 
replikalarda 
yaratiladi. 
Bu 
sizning 
sinxronlashtirish davrida o‘zgarishlarni jo‘natadigan va qabul qiladigan 
versiyangiz bo‘ladi; 
–
replikatsiya uchun maʼlumotlarni aniqlang: geomaʼlumotlar bazasini 
replikatsiyalash sizga ArcSDE geomaʼlumotlar bazangizning ba’zi bir yoki to‘liq 
hamma maʼlumotlar to‘plamini replikatsiyalash imkonini beradi. Replikatsiya, 
shuningdek, qanday obyektlar yoki qatorlar replikalanishi kerakligini aniqlashga 
imkon beradi. Buning uchun filtrlar va munosabatlar sinflari ishlatilishi mumkin. 
Replikani yaratish jarayonida har doim birinchi bo‘lib filtrlar qo‘llaniladi, undan 
so‘ng esa qo‘shimcha qatorlar yoki obyektlarni qo‘shish uchun munosabatlar 
sinflaridan foydalaniladi. Kelajakdagi replikatsiyalash uchun maʼlumotlarni 
aniqlashga bo‘ladigan talablarni inobatga oling. Masalan, ikki taraflama yoki bir 
taraflama replikalar faqat bir marta yaratiladi, lekin ko‘p marta sinxronlashtiriladi. 
Replikani yaratish paytidagi belgilaydigan filtrlar ham sinxronlash vaqtida 
ishlatiladi. Vaqt o‘tishi bilan talablaringiz o‘zgarishi va sizga katta hududlarni 
replikalashingiz 
kerak 
bo‘lishi 
mumkin. 
Shuningdek, 
replikalashni 
rejalashtirayotgan maʼlumotlarning turlarini ham inobatga olish zarur; 
–
replikalarni yaratish opsiyasini o‘rganib chiqing. Ba’zi opsiyalar 
replikalarni yaratish jarayonini maksimal darajada qulay qilish uchun qo‘shilgan.