Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sadulla Avezbayev, Otabek Sadullayevich Avezbayev geoma’lumotlar bazasi va arxitekturasi

 
Geoma’lumotlar bazasida qo‘llaniladigan rastrlar. 
Geoaxborot tizimi 
(GAT) da rastr qator va ustunlar kesishuvi orqali hosil bo‘ladigan hujayra 
ko‘rinishidagi maʼlumotlar yig‘indisi sifatida ko‘p qo‘llaniladi. GAT bazasidan 
foydalanuvchilar, odatda, ko‘pgina rastr fayllarini ishlatadilar, ulardamaʼlumotlar
bazasini boshqaruv tizimidagi boshqa geografik maʼlumotlar bilan birga rastr 
maʼlumotlar bilan ishlash ehtiyoji ko‘payib bormoqda. GAT bazalari faylli 
maʼlumotlar bo‘yicha ham, ArcSDE Geoma’lumot bazalari bo‘yicha ham rastr 
maʼlumotlarni boshqarishda juda samaralidir. 
 
Rastrlarni boshqarishning asosiy strategiyalari (yo‘nalishlari). 
Rastr 
maʼlumotlarni ikki holatda boshqarish mumkin: 
–
mustaqil fayllar tarzida; 
–
geoma’lumot bazasidagi rastr tarzida. 
GATda rastr ma’lumoti yig‘indisini rastrli fayllar ketma-ketligi tarzida 
ishlatish ancha qiziqarli. Buning uchun mustaqil fayllar ketma-ketligini qo‘llash 
yoki 
ArcGis for Server
dasturidagi qo‘shimcha 
Image modulling
texnologiyasidan 
foydalanib maʼlumotlar yig‘indisini boshqarish mumkin. 
Geoma’lumot bazasidagi rastrlardan quyidagi holatlarda foydalaniladi: 

rastrlarni boshqarishda; 

maʼlumotlarsxemasiga qo‘shimcha kiritish va me’yorlashda; 

maʼlumotlar bazasini boshqarish tizimining ma’lum qismi bo‘lgan 
ma’lumot rastrlari yig‘indisini boshqarishda; 

bazada mavjud bo‘lgan maʼlumotlarni to‘liq, o‘zgartirmasdan va yuqori 
sifatda ko‘rishda; 

barcha maʼlumotlarni bir xil shakldagi ma’lumot tarzida boshqarishda. 
 
Rastr maʼlumotlarning geografik xususiyatlari. 
Odatda barcha rastr 
maʼlumotlar yig‘indisining to‘rtta geografik xususiyatlari mavjud.
Ushbu xususiyatlar maʼlumotlarning geografik o‘rnini aniqlash imkonini 
berib, rastr maʼlumotlar fayllari tarkibini tushunishga yordam beradi. Ushbu 
mohiyatgeoma’lumot bazasida rastrlar qanday saqlanishi va boshqarilishini 
tushunishga yordam beradi. 

---

19 
Rastr maʼlumotlarini maxsus tanlash orqali ularning geografik o‘rni 
aniqlanadi. Rastr katagi yoki piksellarini zaruriy aniqlik darajasi orqali topish va 
rastrdagi barcha kataklar qiymatlarining tartibi ro‘yxatini olish mumkin. 
Demak,har bir rastr ma’lumoti o‘z ichida rastrning geografik xususiyatini 
ko‘rsatuvchi asosiy yozuv va katak tarkibini ko‘rsatuvchi katak qiymatlari 
tartibining ro‘yxatini saqlaydi. Rastrning geografik xususiyatlariga quyidagilar 
kiradi: 
a)
rastrning koordinata tizimi; 
b)
rastrning tayanch koordinatalari yoki rastrning o‘rnini ko‘rsatuvchi bir 
juft 
x, y 
koordinata qiymatlari. Odatda, bu rastrning chap yuqori burchagidagi 
va chap pastki burchagidagi koordinatalar bo‘ladi; 
d)
katak o‘lchamlari; 
e)
qator va ustunlarning sonlari. 
Ushbu maʼlumotlar orqali istalgan katak joylashuvi o‘rnini topish mumkin. 
1.9-rasmdan ko‘rinadiki, ushbu maʼlumotlar mavjud bo‘lganda rastrmaʼlumotlar 
tarkibi barcha katak qiymatlarining oddiy ro‘yxati ko‘rinishida bo‘ladi. Bu ro‘yxat 
tartibi chapdagi yuqori katakdan boshlanib, pastga qarab yo‘naladi va o‘ngdagi 
katakgacha boradi. 

---

20 
1.9-rasm.
Kataklar qiymati ro‘yxati (chapda) va koordinatali fazoda 
kataklar o‘lchamining ko‘rinishi (o‘ngda)