Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti qo’lyozma huquqida: udk 37. 04 Jumayeva Farangiz Istam qizi

Intonatsiya (lotincha - baland, yuqori): Uning tozaligiga erishish uchun avvalo sozandaning cholg’u asbobi sifatli ishlangan va chalinib tajribadan o’tgan bo’lishi kerak. Bundan tashqari tovushning toza chiqishi ijrochining mahoratiga va kayfiyatiga ham bog’liq. SHuningdek, cholg’udagi qo’shimcha pardalar (dopolnitelg’naya applikatura) ni qo’llash orqali ham tovushni past yoki balandligini muvofiqlashtirish mumkin.
Tovush tembri:Tovush tembri (tembr fr. — tovush bo’yog’i, tusi, xarakteri) tovush sifatining muhim omillaridan bo’lib, har bir inson ovozi va cholg’u asbobi tovushiga xos xususiyat.
Vibrato:Vibrato – to’lqinlatish, tovush nolasi: tovush sifatini boyituvchi omillardan bo’lib, u tovushga o’ziga xos joziba baxsh etadi va go’yo uni qizdirib jonlantiradi.
Tovush kuchi: Tebranish harakatinig kengligi va kuchiga bog’liq. Yahni tovush hosil qiluvchi membrananing tebranish miqyosi – amplitudasi qancha keng va kuchli bo’lsa tovush ham shuncha kuchayadi. Dinamik o’zgarishlarni uch asosiy guruhga taqsimlanadi:
a) turg’un, yahni o’zgarmaydigan;
b) asta-sekin o’zgaruvchan, pog’onama-pog’ona kuchayib yoki pasayib boruvchi turlari mavjud: kuchsizdan (pastdan): ‘‘-’-m’-mf-f-ff kuchliga va aksincha kuchlidan ff-f-mf-m’-’-’’ susayib boruvchi;
v) qarama - qarshi - tafovutli (kontrastnqy) ‘-f, ‘‘-ff va unga aloqador urg’ular tovush kuchini oshirish va pasaytirish belgilari sifatida asar mohiyatini ochishda xizmat qiladi.
Ijrochilik texnikasi: Barmoqlar harakati, ijrochilik nafasi, til va lablarning harakatchanligi kabi omillar kiradi.
Ijrochilik holati:Ijrochilik holati (ispolnitelg’skaya postanovka): cholg’u sozini qanday ushlash, uni chalishga hozirlash va chalish uchun (butun tana, bosh, qo’llar, oyoqlar, ambushyur) tayyor bo’lish tushuniladi.
Shtrix:SHtrix (nemis. – chiziqcha, chizgi) rassomlarda yo’g’on, ingichka, qalin, to’q chiziqchalar muayan portret obrazini ochib berganidek musiqada ham obraz yaratish uchun shtrixlar mavjud. SHtrixlar dastlab torli - kamonli cholg’ularda, asosan skripkachilarda kamonni yurgizishda turli uslublar qo’llanila boshlagan. Damli cholg’ular ijrochilari ham ko’pchilik shtrixlarni skripkachilardan o’rganganlar. SHuningdek, damli cholg’ularning o’ziga xos shtrixlari ham kelib chiqa boshlagan.
Detache :Detashe – (frantsuzcha detacer – alohida degan mahnoni bildiradi) tilning zarblari ishtirokida har bir tovush yetarli darajada cho’zib alohida ijro qilinadi.
Marcato:Markato (italyancha «marcare» - ajratib ko’rsatish, urg’u berish) - tilning keskin zarblari ishtirokida kuch bilan urg’u berilgan tovushlar chalinadi.
Staccato;stakkato (italyancha alohida, qisqa-qisqa degan mahnolarni bildiradi) u tilning keskin lekin tez va yengil uriladigan zarblari natijasida har bir tovush yarmigacha qisqartirib chalinadi.
Staccatissimo;Stakkatissimo - stakkatoga qaraganda ham qisqa (yozilgan tovush cho’zimining to’rtdan biriga qisqaradi) va staccatissimo yozuvi bilan ifodalanadi.
Martele; martele (frantsuzcha «marteler»-cho’kichlamoq, zarb urmoq) bunda tovushlar tilning o’tkir zarbi va kuchli nafas bosimi bilan bir xil dinamikada alohida bo’rttirib chalinadi.