Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti qo’lyozma huquqida: udk 37. 04 Jumayeva Farangiz Istam qizi

«bir»ga dirijorlik sxemasi takt bir yoki ikki hissadan tashkil topganda juda oddiy tuyuladi. Agar takt uch, to’rt yoki undan ko’proq hissalardan tashkil topgan bo’lsa, bu sxema ancha murakkab ko’rinish kasb etadi. Shu sababli ko’p o’qituvchilar bu sxemani «ikki»ga, «uch»ga va «to’rt»ga dirijorlik qilish sxemalarini o’rgangandan so’ng o’rganishni tavsiya qiladi. Birga dirijorlik qilishni o’rganishda qo’lning yuqoridan pastga tushishidagi ko’rsatiladigan zarblariga va har qaysi hissaning chuzimini bir xil, bir- biriga teng bo’lishiga katta e’tibor qaratish lozim. Biz mazkur uslubiy qo’llanmada «bir»ga dirijorlik sxemasini uch hissali 3/8 ko’rinishdagi mashqlar asosida o’rganamiz. Biz quyida ko’rsatgan mashqlarning ritmik shakli aniq ko’rinishini maqsad qilib bir chiziqda, ya’ni LYA tovushida yozdik. Shunga qaramay mashqlar gamma asosida, ya’ni birinchi takt DO tovushida ikkinchi takt RE tovushida uchinchi takt MI tovushida va xokazo bajarilsa maqsadga muvoffiq bo’ladi.
Bir hissali sxema
3/8 o’lchovi
1-mashq: Bu mashqda har ikkala qo’llarda ham, ya’ni chap qo’lda ham o’ng qo’lda ham bir xil ritmik shakldagi sakkiztalik notalar berilgan. Shundan kelib chiqib, har ikkala qo’llar ham bir xil harakatlantiriladi. Ya’ni ikkala qo’llar bilan ham birga dirijorlik qilinadi. Bu mashq turli dinamikada, turli sur’atlarda va turli xarakterlarda (Legato, stakkato) bajarilsa, talaba uchun yana ham ko’proq ko’nikma olish uchun imkoniyat yaraladi. Masalan: gammaning boshidan oxirigacha P-(piano) da yoki f-(forte)da. Gammaning boshida PP-(pianissimo) bilan boshlab yuqoriga yrishda tovushni tobora kuchaytirib ff-(fortissimo)ga etkazib, yana qaytishda tovushni tobora pasaytirib pp-(pionissimo)ga etkazib tamomlanadi. Qo’llarda denamikani yanaham mukammal his qilish uchun birinchi takt f-(forte) da ikkinchi takt P-(piano)da va uchunchi takt yana f-(forte)da va hokozo dirijorlik qilinsa kata samara beradi.