Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti qo’lyozma huquqida: udk 37. 04 Jumayeva Farangiz Istam qizi

2-mashq: Bu mashqda birinchi taktda har ikkala qo’llarda ham, ya’ni chap qo’lda ham o’ng qo’lda ham, bir xil shakldagi sakkiztalik notalar berilgan. Ikkinchi taktda esa, har ikkala qo’llarda ham nuqtali choraktalik nota berilgan. Demak birinchi taktda har ikkala qo’llar bilan ham dirijorlik qilinib, ikkinchi taktda har ikkala qo’llar bilan ham saqlab ko’rsatiladi. Uchinci taktda yana har ikkala qo’llar bilan ham dirijorlik qilinadi. Ikkinchi taktdagi nuqtali choraktalik notani saqlab ko’rsatgandan so’ng, uchinchi taktning 1-hissasiga aniq auftakt ko’rsatiladi.

3-mashq: Bu mashqda birinchi taktda har ikkala qo’llarda ham, ya’ni chap qo’lda ham o’ng qo’lda ham, bir xil shakldagi sakkiztalik notalar berilgan. Ikkinchi taktda esa, chap qo’lda nuqtali coraktalik nota berilib, o’ng qo’lda oddiy sakkiztalik notalar berilgan. Demak birinchi taktda har ikkala qo’llar bilan ham dirijorlik qilinib, ikkinchi taktda chap qo’lda nuqtali choraktalik nota saqlab kursatiladi va o’ng qo’lda sakkiztalik notalar dirijorlik qilinadi. Uchinci taktda yana har ikkala qo’llar bilan ham dirijorlik qilinadi va.x.k. Chap qo’lda nuqtali choraktalik notani saqlab ko’rsatgandan so’ng, uchinchi taktning 1- hissasiga aniq auftakt ko’rsatiladi.

4-mashq: Bu mashqda qo’l harakatlarining o’rni o’zgaradi. Y’ani o’ng qo’lda birinchi taktda nuqtali chorak nota saqlab ko’rsatilib, ikkinchi taktning birinchi hissasida uziladi. Chap qo’lda esa, oddiy sakkiztalik notalar dirijorlik qilinaveradil. Bu mashqda ham o’ng qo’lda ikkinchi taktning birinchi hissasida aniq auftakt bilan uzishga va uchinchi taktning 1-hissasiga aniq auftakt ko’rsatiladi.

“beshga” dirijorlik qilish sxemasi.
Besh hissali, etti hissali va kamdan kam hollarda o’n bir hissali sxemalar murakkab qo’shma dirijorlik sxemalariga kiradi. Ular bir-biriga teng bo’lmagan juft hissalarni birlashtiradi. Qo’shma o’lchovlar juda murakkab. Ularni o’zlashtirish uchun uzoq vaqt mashqlar oyrdamida muntazam shug’llanishni talab etadi.
«Besh»ga dirijorlik sxemasi to’rt hissali sxemaga asoslangan bo’lib, uning ichkariga kiradigan yoki chetga chiqadigan hissasi ikkilantiriladi. Bunda nisbatan kuchli hissa o’z o’rnini o’zgartirishi mumkin. Bu hissa (2+3) ko’rinishda uchinchi hissaga tushsa, (3+2) ko’rinishda to’rtinchi hissaga tushadi.

(3+2) (2+3)

(3+2) (2+3)
Nisbatan kuchli hissa xuddi «to’rt»ga dirijorlik sxemasidagidek elkadan ozgina kuchliroq auftakt bilan ko’rsatiladi.
Besh hissali o’lchovda yozilgan asarlarni birinchi marta ko’rganda dirijorga kutilmagan qiyinchiliklar tug’iladi. Chunki bir qarashda nisbatan kuchli hissa aynan (2+3) yoki (3+2) ko’rinishda ekanligini anglash qiyin. Bu savolga kuyning mantiqiga va mazmuniga, berilgan urg’uga qarab javob topish mumkin. Vokal yunalishidagi asarlarda so’z matnining mazmuni va urg’usiga qarab nisbatan osonroq aniqlanadi. Agar biz urg’uni boshqa hissaga, ya’ni noto’g’ri beradigan bo’lsak, so’zning mazmuni va mantiqi o’zgarib ketganini ko’ramiz.
Beshga (og’ir va juda og’ir sur’atlarda) quyidagi ko’rinishlarda olib boriladi.