Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti san’atshunoslik fakulteti qo’lyozma huquqida: udk 37. 04 Jumayeva Farangiz Istam qizi

1.2.Barbad Marvaziy ijodiy faoliyatida sharq o’lchovlarining tasniflanish nazariyasi va amaliy talqinlanishi


Eramizning ilk asrlarida yashab ijod etgan va o’z ijodlari bilan tarix rivojiga, xalqlarning madaniyati, ma’naviyati, siyosiy va ijtimoiy hayotlariga o’z ta’sirlarini ko’rsata olgan namoyandalar tarix zarvaraqlariga bitilganlar. Ularning bizga qoldirgan meroslari va ayniqsa hayot tizimining rivojiga qo’shgan hissalari umumbashariy taraqqiyotga ham o’z ta’sirini ko’rsatganligini inobatga olish lozim. Biz sizlar bilan o’tadigan mavzuimiz, o’tmishda, tarixda yashab ijod etib, musiqa san’atida yorqin iz qoldirgan va kasbiy musiqaning shakllanish jarayonida o’zini namoyon etgan zabardast sozanda va bastakor Borbad haqidadir. Umuman Barbad haqida juda ham ko’p afsonaviy va tarixiy ma’lumotlar mavjuddir.
Barbad – Markaziy Osiyo xalqlari va ayniqsa Eronliklar o’tmish musiqa madaniyatining mashhur namoyandasidir. IV-VI asrlarda, O’rta Osiyoda Sosoniylar davlati hukmronlik qilgan. Manbalarda yozilishicha bu davrda 65 ta hukmdor podsholik qilgan. Ulardan uchtasining faoliyati va davri tarix zarvaraqlariga bitilgan. Shulardan eng yirigi Xusrav Parviz bo’lgan va uning hukmronlik qilgan vaqti (591 - 628) tarixda “Sosoniylarning oltin asri “deb yuritiladi²⁶. Barbad xuddi ana shu Xusrav Parviz zamonasida, uning saroyida musiqachilarning sardori sifatida xizmat qilgan. Shu bilan birga Barbad nafaqat musiqachilarning boshlig’i, balki mohir sozanda, bastakor va musiqashunos sifatida tanilgan va ijod qilgan. Tarixda uni ba’zan Barbad Marviy deb atashadi. Ushbu taxallus uning tug’ilgan joyini anglatadi. Barbad, ayrim manbalarda Marv(hozirgi Turkmaniston xududidagi qadimiy shaharlardan biri)da tug’ilgan degan ma’lumotlar bor.
Barbad (arab manbalarida Fahlabad Marviy taxminan 581–628/38 Marv) – atoqli sozanda, xonanda, shoir va bastakordir. Dastlab, ijro va ijod sirlarini o’z otasidan o’rgangan, Marvga ko’chib, bu yerdagi mashhur ustozlarga shogird tushgan. Keyinchalik (618 – 28 yillar) Sosoniylar davlati shohi Xusrav II Parviz saroyida xizmat qilgan.
Sosoniylar sulolasi hukmronligi qariyb 400 yil (226 – 654) davom etgan. Bu davrda ilm-fan, san’at sohasiga juda katta e’tibor berilgan. Adabiyot va musiqa san’ati Xusrav I davrida rivojlandi. Xusrav II davrida esa madaniy hayot yanada gullab yashnadi²⁷.
Sosoniylar davrida, adabiyot, tibbiyot, astronomiya va musiqaga e’tibor kuchayadi. Boshqa xalqlarning san’ati (masalan, qadimgi Ellada madaniyati) ta’sirida madaniyat rivojlandi. Tarixiy adabiyotlarda bu davr san’ati yuqori darajada ekanligi haqida ma’lumotlar bor.
Sosoniylar sulolasining asoschisi Ardamir Bobokon saroy musiqachilari va qo’shiqchilariga ko’p mablag’ ajratgan. Bayramlarda, sayillarda yuzlab professional va havaskor musiqachilar qatnashgan.
Abulqosim Firdavsiyning “Shohnoma”si, Nizomiy Ganjaviyning “Xusrav va Shirin”i, Amir Xusrav Dehlaviyning “Shirin va Xusrav”i, shuningdek, keyingi davrlarga oid qator badiiy asarlarda Barbadning issiqnafas hofiz, mohir sozanda, badihago’y bastakor ekanligi ifodalangan.
Ma’lumotlarga ko’ra, Barbad Marv shahrida tug’ilgan. Xusrav II parviz saroyida yashab, saroy musiqachilarining sardori etib saylangan.
Al-Johiz va Firdavsiylarning aytishicha, Xisrav II o’limidan so’ng Barbad musiqa bilan shug’ullanmaydi. U barmoqlarini kesib, hamma musiqa asboblarini esa olovga tashlaydi.
Risolalarda Barbad haqida quyidagi fikr-mulohazalar uchraydi:

1.