Oliy va o‘rta maxsus ta`lim

Босим ,
2 – rasm. Oltingugurtning holat diagrammasi

Rombik oltingugurtning monoklinik oltingugurtga o‘tishi, ya’ni kristall panjarasining qayta qurilishi juda sekin sodir bo‘ladi. Shuning uchun tez qizdirilganda rombik oltigugurtning kristall panjarasi 95,5⁰ C dan yuqorida ham, ya’ni barqaror monoklinik oltigugurt sohasida ham saqlanib qolishi mumkin. Rombik oltingugurtning bu metastabil (beqaror) holati diagrammada AG ^{chizig‘ida ko‘rsatilgan. Metastabil S}p ^{barqaror monoklinik oltigugurt mavjud} bo‘lmagandagina barqaror bo‘ladi.

Holat diagrammasida turli fazoviy muvozanatlarga to‘g‘ri keladigan chiziqlar va sohalarni ko‘rib chiqamiz. Hohlagan chiziqning har bir nuqtasi ikki fazali monovariantli sistemani tavsiflaydi. Qaysi fazalar bir biri bilan muvozanatda turganligini tegishli fazalar sohasining chegara chiziqlari orqali oson aniqlash mumkin.
DA chiziq harorat ortishi bilan rombik oltingugurt bug‘ bosimini ortishini ^{ko‘rsatadi. Bu chiziqda S}p^↔Sbug‘^{muvozanat yuzaga keladi.}
AS chizig‘i monoklinik oltingugurt bug‘ bosimini harorat ortishi bilan ^{o‘zgarishini ifodalaydi. Bu chiziqning har bir nuqtasida S}M^↔Sbug‘^muvozanat mavjud.
S nuqtaga to‘g‘ri keladigan haroratda oltingugurt suyuqlanadi. SF chizig‘i suyuq oltingugurt ustidagi bug‘ bosimini haroratga bog‘liqligini ifodalaydi va ^{uning har bir nuqtasida S}suyuq^↔Sbug‘^{muvozanat qaror topadi.}
SV chizig‘i bosim ortganda monoklinik oltingugurt suyuqlanish harorati ^{qanday o‘zgarishini ko‘rsatadi. Bu chiziqda S}M^↔Ssuyuq^{muvozanat yuzaga keladi.} Bu chiziq ham AV chizig‘i kabi o‘ngga og‘gan, shuning uchun bosim ortishi bilan monoklinik oltingugurtningsuyuqlanish harorati 120 dan 151⁰S gacha ortadi.
^{V nuqtadan yuqori bosimda (1,305·108Pa) S}p^{monoklinik oltin-gugurtga o‘tmasdan turib suyuqlanadi va VE chiziqS}r^↔Ssuyuq^{muvozanatga to‘g‘ri keladi.
Bu chiziqdan ko‘rinib turibdiki, bosim ortishi bilan S}p^{ning suyuqlanish harorati} ham ortadi.
^{Holat diagrammasida to‘rtta fazaga mos keluvchi sohalar mavjud: S}p^{, S}M ^{, S}suyuq^{, S}bug‘^{. Bu sohalarning har bir nuqtasida bitta faza mavjud, sistema} bivariantli( F=1; F=2 ). Barqaror monoklinik oltingugurtga mos keluvchi soha harorat va bosimning ma’lum oraliqlarida chegaralangan.
Diagrammada 3ta uchlamchi nuqta bor. Har bir uchlamchi nuqtada 3tadan faza muvozanatda turadi: