Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улугбeк номидаги ўзбeкистон миллий унивeрситeти экология факултeти

Об-ҳаво ва инсон фаровонлиги. Бир неча ўн йиллар олдин деярли ҳеч ким уларнинг иш қобилиятини, ҳиссий ҳолатини ва фаровонлигини Қуёшнинг фаоллиги, Ойнинг фазалари, магнит бўронлари ва бошқа космик ҳодисалар билан боғлашни хаёлига ҳам келтирмаган.
Атрофимиздаги табиатнинг ҳар қандай ҳодисасида жараёнларнинг қатъий такрорланиши содир бўлади: кечаю кундуз, сув оқими, қиш ва ёз. Ритм нафақат Ер, Қуёш, Ой ва юлдузлар ҳаракатида кузатилади, балки тирик материянинг ажралмас ва универсал мулки, барча ҳаётий ҳодисаларга - молекуляр даражадан бутун организм даражасига қадар кириб борадиган хусусиятдир.
4. Атроф-муҳитнинг кимёвий ифлосланиши ва инсон саломатлиги.
Ҳозирги вақтда инсоннинг иқтисодий фаолияти биосфера ифлосланишининг асосий манбаига айланиб бормоқда. Газсимон, суюқ ва қаттиқ саноат чиқиндилари табиий муҳитга ортиб бораётган миқдорда киради. Чиқиндилардаги турли хил кимёвий моддалар тупроққа, ҳавога ёки сувга тушиб, экологик ришталар бўйлаб бир занжирдан иккинчисига ўтади ва охир-оқибат инсон танасига киради. Ер шарида ифлослантирувчи моддалар у ёки бу контсентратсияда мавжуд бўлган жойни топиш деярли мумкин эмас. Саноат тармоқлари мавжуд бўлмаган, одамлар фақат кичик илмий стансияларда яшайдиган Антарктида музларида ҳам олимлар замонавий саноатнинг турли хил заҳарли (заҳарли) моддаларини топдилар. Улар бу эрга бошқа қитъалардан атмосфера оқимлари орқали олиб келинади.
Табиий муҳитни ифлослантирувчи моддалар жуда хилма-хилдир. Уларнинг табиатига, консентратсиясига, инсон организмига таъсир қилиш вақтига қараб, улар турли хил салбий таъсирларни келтириб чиқариши мумкин. Бундай моддаларнинг паст консентратсиясига қисқа муддатли таъсир қилиш бош айланиши, кўнгил айниши, томоқ оғриғи ва йўталишга олиб келиши мумкин. Инсон танасига катта миқдордаги заҳарли моддаларни киритиш онгни йўқотиш, ўткир заҳарланиш ва ҳатто ўлимга олиб келиши мумкин. Катта шаҳарларда сокин об-ҳаво шароитида ҳосил бўладиган тутун ёки саноат корхоналари томонидан атмосферага заҳарли моддаларнинг фавқулодда чиқиндилари бундай ҳаракатга мисол бўлиши мумкин.
Тананинг ифлосланишга бўлган реактсиялари индивидуал хусусиятларга боғлиқ: ёш, жинс, саломатлик ҳолати. Қоидага кўра, болалар, қариялар, қариялар ва касаллар кўпроқ ҳимоясиз.
Танадаги нисбатан оз миқдорда токсик моддаларни мунтазам ёки даврий истеъмол қилиш билан сурункали заҳарланиш пайдо бўлади.
Сурункали заҳарланиш белгилари одатдаги хатти-ҳаракатлар, одатлар, шунингдек, невропсикиятрик анормалликларнинг бузилиши: тез чарчаш ёки доимий чарчоқ ҳисси, уйқучанлик ёки аксинча, уйқусизлик, апатия, диққатнинг заифлашиши, чалғитиш, унутувчанлик, кучли кайфият ўзгариши.
Сурункали заҳарланишда турли одамлардаги бир хил моддалар буйраклар, қон ҳосил қилувчи органлар, асаб тизими ва жигарга турли хил зарар этказиши мумкин.
Худди шундай белгилар атроф-муҳитнинг радиоактив ифлосланишида ҳам кузатилади.
Шундай қилиб, Чернобил ҳалокати натижасида радиоактив ифлосланишга дучор бўлган ҳудудларда аҳоли ўртасида касалланиш кўп марта ошди.
Биологик юқори фаол кимёвий бирикмалар инсон саломатлигига узоқ муддатли таъсир кўрсатиши мумкин: турли органларнинг сурункали яллиғланиш касалликлари, асаб тизимидаги ўзгаришлар, ҳомиланинг интраутерин ривожланишига таъсири, янги туғилган чақалоқларда турли хил анормалликларга олиб келади.
Шифокорлар аллергия, бронхиал астма, саратон касалликларига чалинганлар сонининг кўпайиши ва минтақадаги экологик вазиятнинг ёмонлашуви ўртасида бевосита боғлиқликни аниқлади. Хром, никел, бериллий, асбест каби ишлаб чиқариш чиқиндилари ва кўплаб пеститсидлар кансероген, яъни саратон касаллигини келтириб чиқариши ишончли тарзда аниқланган. Ўтган асрда ҳам болаларда саратон касаллиги деярли номаълум эди, аммо ҳозир у тез-тез учрайди. Ифлосланиш натижасида янги, илгари номаълум касалликлар пайдо бўлади. Уларнинг сабабларини аниқлаш жуда қийин бўлиши мумкин.