Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улугбeк номидаги ўзбeкистон миллий унивeрситeти экология факултeти

4.1 Жисмоний экологик хавфлар
Табиий фон нурланишининг кўпайиши муаммолари. Минг йиллар давомида Ердаги барча ҳаёт коинотдан ва ер қобиғининг табиий радионуклидларидан келиб чиқадиган, тошларда, тупроқларда, ҳавода, сувда, шунингдек озиқ-овқат ва одамларда тарқалган радиатсия натижасида ҳосил бўлган табиий нурланишга дучор бўлган. танаси. Юлдузлар улкан табиий термоядро реакторлари бўлиб, сайёрамизга етиб борувчи кучли космик нурланиш манбаи ҳисобланади. Эрдан келиб чиқадиган радионуклидлар Ер пайдо бўлгандан бери пайдо бўлган ва уран, радий, торийнинг радиоактив оилалари билан ифодаланади. Атроф-муҳит объектларининг табиий радиоактивлиги ўзига хос физик-географик шароитларга, унинг остидаги сирт (сув, қуруқлик) табиати, жинслар, тупроқлар, геокимёвий, иқлим ва ҳудудларнинг бошқа хусусиятларига қараб жуда катта фарқ қилади. Сўнгги бир неча ўн йилликларда миллионлаб йиллар давомида шаклланиб келаётган табиий фон радиатсияси инсон фаолияти натижасида радиатсия туфайли кўпайишни бошлади.
У сунъий равишда (Ер биосфераси учун ғайриоддий янги радионуклидлар) яратилган ёки табиий радионуклидларнинг қайта тақсимланиши ва контсентратсияси, шунингдек, атроф-муҳитнинг бошқа ўзгаришлари ва белгиланган усуллар билан бирга эр қобиғининг антропоген бузилишлари натижасида ҳосил бўлади. асрлар давомида яшаш. Биосферанинг техноген ўзгарган табиий радиатсион фониқазиб олинадиган ёқилғиларни ёқиш, атом энергиясидан фойдаланиш, минерал ўғитлар, қурилиш материаллари, халқ истеъмоли товарлари (масалан, телевизорлар) туфайли радиоактив ифлосланишдан. Унинг даражасини оширишда асосий ролни тиббий муолажалар, ядровий портлашлар ва бошқалар ўйнайди.
Замонавий илмий маълумотлар тананинг радиатсия таъсирининг табиий даражасига мослашишини таъминлайдиган механизмлар мавжудлигини тасдиқлайди. Аммо, агар табиий радиатсиявий фон (НРФ) даражаси ошиб кетган бўлса, мослашиш патологик ҳолатнинг ривожланишининг у ёки бу эҳтимоли билан этарли бўлмайди. Кўтарилган фоннинг узоқ муддатли таъсири радио қаршилигининг пасайишига, иммунологик реактивликнинг бузилишига олиб келади ва касаллик иккинчиси билан боғлиқ.
Радиатсиянинг асосий биологик таъсири ҳужайралар геномига зарар этказишдир, бу неоплазмалар ва ирсий касалликларнинг ўсиши билан намоён бўлади. Кам дозали нурланиш одамларда саратон касаллигини ривожланиш эҳтимолини оширади.