Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улугбeк номидаги ўзбeкистон миллий унивeрситeти экология факултeти

2.2.Атмосфера ҳавоси атроф-муҳитимизнинг асосий ҳаётий элементларидан биридир.
Бир киши кунига тахминан 12-15 м3 кислородни ютади ва тахминан 580 литр карбонат ангидрид чиқаради. Чанг йиғувчилар билан жиҳозланмаган кучли электр стантсиялари яқинида яшовчи болаларда силикоз шаклларига ўхшаш ўпкада ўзгаришлар топилади. Кремний оксидларини ўз ичига олган чанг силикоз деб аталадиган жиддий ўпка касаллигини келтириб чиқаради. Бир неча кун давом этадиган тутун ва куйикиш билан ҳавонинг ҳаддан ташқари ифлосланиши одамларда ўлимга олиб келадиган заҳарланишга олиб келиши мумкин. Метеорологик шароитлар шаҳар устидаги ҳавонинг турғунлигига ҳисса қўшадиган ҳолларда атмосфера ифлосланиши, айниқса одам учун зарарли ҳисобланади.
Атмосфера таркибидаги зарарли моддалар тери ёки шиллиқ пардалар юзаси билан алоқа қилганда инсон танасига таъсир қилади. Бу ёзда терлаган одам (очиқ тешиклари билан) газ ва чанг кўчада юрганда содир бўлади. Агар уйга этиб келганида, у дарҳол иссиқ (иссиқ эмас!) душ қабул қилмаса, зарарли моддалар унинг танасига чуқур кириб бориши мумкин.
Нафас олиш тизими билан бир қаторда ифлослантирувчи моддалар кўриш ва ҳидлаш органларига таъсир қилади ва ҳалқумнинг шиллиқ қаватига таъсир қилиб, овоз пайчаларининг спазмларини келтириб чиқариши мумкин. Нафас олаётган 0,6-1,0 мкм ҳажмдаги қаттиқ ва суюқ зарралар алвеолаларга этиб боради ва қонга сўрилади, баъзилари лимфа тугунларида тўпланади.
Ифлосланган ҳаво нафас йўлларининг кўп қисмини безовта қилади, бронхит, амфизем, астма касалликларини келтириб чиқаради. Бу касалликларни келтириб чиқарувчи тирнаш хусусияти берувчи моддаларга СО2 ва СО3, азот буглари, ҲCл, ҲНО3, Ҳ2СО4, Ҳ2С, фосфор ва унинг бирикмалари киради. Буюк Британияда олиб борилган тадқиқотлар ҳавонинг ифлосланиши ва бронхитдан ўлим даражаси ўртасида жуда яқин алоқани кўрсатди.
Атмосфера ҳавосини ифлослантирувчи моддаларнинг инсон танасига таъсирининг белгилари ва оқибатлари асосан умумий саломатлик ҳолатининг ёмонлашувида намоён бўлади: бош оғриғи, кўнгил айниши, заифлик ҳисси пайдо бўлади, меҳнат қобилияти пасаяди ёки йўқолади.
Бундан хулоса қилиш мумкинки, ифлослантирувчи моддаларнинг энг катта миқдори ўпка орқали инсон танасига киради. Дарҳақиқат, кўпчилик тадқиқотчилар ҳар куни 15 кг нафас олаётган ҳаводан инсон танасига сув, озиқ-овқат, ифлос қўллардан, теридан кўра кўпроқ зарарли моддалар кириб боришини тасдиқлайди. Шу билан бирга, ифлослантирувчи моддаларнинг танага киришининг нафас олиш йўли ҳам энг хавфли ҳисобланади. Бунинг сабаби шундаки:
1.ҳаво зарарли моддаларнинг энг кенг доираси билан ифлосланган, уларнинг баъзилари бир-бирининг зарарли таъсирини кучайтириши мумкин;
2.нафас олиш йўллари орқали танага кирадиган ифлосланиш жигар каби ҳимоя биокимёвий тўсиқни четлаб ўтади - натижада уларнинг токсик таъсири ошқозон-ичак тракти орқали кирувчи ифлослантирувчи моддалар таъсиридан 100 баравар кучлироқдир;
3.ўпка орқали танага кирадиган зарарли моддаларнинг ассимилятсияси озиқ-овқат ва сув билан кирувчи ифлослантирувчи моддалардан анча юқори;
4.Атмосферани ифлослантирувчи моддалардан яшириш қийин: улар кунига 24 соат, йилига 365 кун инсон саломатлигига таъсир қилади.
Атмосфера ҳавосининг ифлосланишидан келиб чиқадиган ўлимнинг асосий сабаблари саратон, туғма патологиялар, инсон танасининг иммунитет тизимининг бузилишидир.
Ёниш маҳсулотларини (нозик дизел чиқиндилари) ўз ичига олган ҳавони нафас олиш, ҳатто қисқа вақт ичида, масалан, юрак-қон томир касалликлари хавфини оширади.
Саноат корхоналари ва транспорт воситалари қора тутун ва яшил-сариқ диоксид чиқаради, бу эса эрта ўлим хавфини оширади. Ҳатто атмосферада бу моддаларнинг нисбатан паст консентратсияси ҳам қирқ ёшгача бўлган ўлимларнинг 4 дан 22 фоизигача сабаб бўлади.

Йўл транспорти чиқиндилари, шунингдек, кўмир ёқадиган корхоналарнинг чиқиндилари ҳавони ифлосланишнинг майда зарралари билан тўлдиради, бу қон ивишининг кучайишига ва инсон қон айланиш тизимида қон пıҳтıларıнıн шаклланишига олиб келиши мумкин. Ифлосланган ҳаво ҳам босимни оширади. Бунинг сабаби шундаки, ҳавонинг ифлосланиши асаб тизимининг қон босимини бошқарадиган қисмида ўзгаришларга олиб келади. Катта шаҳарлардаги ҳавонинг ифлосланиши касалхонага ётқизилганларнинг тахминан беш фоизини ташкил қилади.
Кўпинча йирик саноат шаҳарлари қалин туман - смог билан қопланган. Бу жуда кучли ҳаво ифлосланиши, бу тутун ва чиқинди газ аралашмалари ёки коррозий газлар ва юқори консентратсияли аерозоллар пардаси бўлган зич тумандир. Бу ҳодиса одатда сокин об-ҳавода кузатилади.
Бу катта шаҳарларда жуда катта муаммо бўлиб, инсон саломатлигига салбий таъсир қилади. Смог айниқса танаси заифлашган, юрак-қон томир касалликлари ва нафас олиш тизими касалликлари билан оғриган болалар ва қариялар учун хавфлидир. Эр усти ҳавосида зарарли моддаларнинг энг юқори контсентратсияси эрталаб кузатилади, кундузи кўтарилган ҳаво оқимлари таъсирида тутун кўтарилади.
Инсоният учун жуда хавфли аломат шундаки, ҳавонинг ифлосланиши ривожланишда нуқсони бўлган болаларни туғилиш эҳтимолини оширади. Атмосферадаги зарарли моддаларнинг тақиқланган контсентратсияси эрта туғилишга олиб келади, янги туғилган чақалоқлар кам вазнга эга, баъзан эса ўлик чақалоқлар туғилади. Агар ҳомиладор аёл, айниқса ҳомиладорликнинг иккинчи ойида озон ва углерод оксиди контсентратсияси юқори бўлган ҳаво билан нафас олса, у лаб, танглай ёки юрак ёриқлари каби ривожланиш нуқсони бўлган болани туғиш қобилиятига уч баравар бўлади. нуқсонлар. Инсониятнинг келажаги тоза ҳаво, сув, ўрмонларга боғлиқ.
Табиатга тўғри муносабатда бўлишгина келажак авлодларнинг соғлом ва бахтли бўлишига имкон беради.