Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Пул – кредит сиёсати – давлат томонидан иқтисодий 
ўсишни таъминлаш мақсадида пул муомаласини ташкил 
этиш ва барқарорлигини таъминлаш учун амалга оширила
-
диган барча чора-тадбирлар мажмуи.
Пул – товар ва хизматларни айирбошлашда умумий эк
-
вивалентликдир. Пул – бу ҳамма товарларни сотиш ва сотиб 
олиш мумкин бўлган, умумий эквивалент ролини ўйнов
-
чи махсус товардир. Пул қуйидаги асосий вазифалари ба
-
жаради: 1) қиймат ўлчови; 2) муомала воситаси; 3) бойлик 
тўплаш воситаси; 4) тўлов воситаси.
Пул (инглизча сўз) – муваққат фаолият кўрсатиш ха
-
рактерига эга бўлган монололистик бирлашмаларнинг бир 
тури. Пулнинг биржа, патент ва бошқа шакллари бўли
-
ши мумкин. Савдо пули иштирокчилари баҳони ошириш 
мақсадида бирор маҳсулотни сотишни кечиктириб, уни 
йиғиб қўйишни келишиб оладилар. Патент пули иштирок
-
чилари эса ҳамкорликда патент йиғиш ва ундан фойда
-
ланиш учун тузилади. Пулда умумий харажат ва олинган 
фойдани тақсимлаш тартиби ўрнатилади. 
Патентли пул 
– ўз ихтиёрида бўлган патентлардан фойдаланиш ва лицен
-
зияларни сотиш мақсадида уюшган фирмалар бирлашма
-
си. Бу жараён натижасида вужудга келадиган харажатлар 
ва фойда суммаси иштирокчилар ўртасида тақсимланади. 
Бирлашма фаолият юритадиган ҳудуд чегараланмайди. Па
-
тент маҳсулотларига юқори баҳо ўрнатиш; патентдан фой
-
даланиб ишлаб чиқариладиган товарлар сонини аниқлаш; 
патентланган товарларни маълум бир мамлакатларга ки
-
ритмаслик ёки чиқармаслик; патент ҳуқуқини бузувчилар
-
га қарши ҳамкорликда кураш олиб бориш ва шу кабиларни 

---

297
амалга ошириш патентли пул иштирокчиларининг асосий 
мақсадидир.
Пул агрегатлари. Пул операцияларининг асосий кўп
-
чилик қисми нақд пулсиз, чеклар, облигациялар ва бошқа 
қимматли қоғозлар бўйича амалга оширилади. Шу са
-
бабли муомалада бўлган пул даражасини ҳисоблаш учун 
М
1
…М
н
пул агрегатлари ёки таркибий қисми тушунчаси
-
дан фойдаланилади. Бизнинг республикамизда умумий пул 
миқдори қуйидаги (таркиблар) асосида ҳисобланади: М
о
–
нақд пуллар; М
1
= М
о
+ тегишли ҳисоб варакаларидаги пул 
қолдиқлари + маҳаллий бюджетлар маблағлари + бюджет, 
жамоат ва бошқа ташкилотлар маблағлари; М
2
= М
1
+ халқ 
(жамғарма) банкларидаги муддатда омонатлар; М
3
= М
2
+ 
чиқарилаётган сертификатлар + аниқ мақсадли заем облига
-
циялар + давлат заем облигациялари +хазина мажбуриятла
-
ри. Барча пул агрегатлари йиғиндиси ялпи пул массаси ёки 
пул ялпи таклифи дейилади. Пулнинг таркибий қисмлари 
нақд пуллар, металл ва қоғоз пуллардан иборат бўлади. Нақд 
пуллар бозор иқтисодиётида ривожланаётган мамлакатларда 
умумий пул массасининг 5-7 фоизни, бозор иқтисодиётига 
ўтаётган мустақил ҳамдўстлик давлатлари (Шу жумладан 
Ўзбёкистон)да 30–35% ни ташкил қилади.