Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Преференциал (имтиёзли) бож тўлови – ривожла
-
наётган мамлакатлардан келтирилган импорт товарлари
-
га қўйиладиган бож тўлови. Божхона тарифларида қайд 
қилинадиган бож тўловлари қуйидаги уч кўринишда бўла
-
ди: 1) Адвалер бож тўлови – товарнинг баҳосига нисбатан 
фоизда белгиланадиган ва ундириб олинадиган бож пули; 
2) Специфик (ўзига хос) бож тўлови – товарнинг оғирлиги, 
ҳажми ёки донасидан маълум бир сумма кўринишида унди
-
риладиган бож пули; 3) Аралаш бож тўлови – товарлардан 
бир вақтнинг ўзида ҳам адвалер, ҳам специфик бож тўлови 
кўринишида ундириладиган бож тўлови.
Преференция – иқтисодиётни мақсадга мувофиқ ри
-
вожлантириш ва тартибга солишда айрим соҳа ва тармоқлар, 

---

294
корхона ва ишлаб чиқариш турларига нисбатан берилувчи 
имтиёз, афзаллик ва устуворликлар.
Принципал-агент муаммоси – «агент»нинг «принци
-
пал» топшириғи ва кўрсатмасини бажаришдаги ҳийласи 
(найранги). Ҳийла ишлатиш (найранг) ахборот асимметри
-
яси ва «агент» фаолияти устидан назорат қилишнинг юқори 
даражаси туфайли мумкин бўлади. «Принципал-агент» 
муаммоси маънавий хатар вазиятида тез-тез учрайдиган 
ҳолат ҳисобланади: «принципал» «табиий» хатарлардан 
суғурталовчи ролида, «агент» эса (соғлиқ аҳволи, кутилаёт
-
ган даромадлар ва ҳ.к. ҳақидаги) муҳим ахборотни яши
-
рувчи суғурталанувчи ролида иштирок этади. Энг муҳим 
масала бу ерда «агент» томонидан ишончли ахборотнинг 
тарқатилишига кўмаклашувчи ёки, аксинча, унга тўсқинлик 
қилувчи 
рағбатлар
тизимини барпо этишдан иборат. Бо
-
зорда ишончли ахборотнинг тарқатилиши рақобат билан 
рағбатлантирилади. Аксинча, «принципал» ва «агент» му
-
носабатларининг одатий вариантида ахборот асимметрияси 
ва оппортунизм имкониятлари «агент»ни «принципал» би
-
лан найранг қилишга ундайди. «Агент»нинг оппортунистик 
хатти-ҳаракатини чеклашга йўналтирилган рағбатлар ти
-
зимини қидириш билан оптимал шартнома назарияси, ёки, 
«принципал-агент» назарияси шуғулланади. Кўпинча ушбу 
муаммони ҳал этишнинг қуйидаги вариантлари кўрсатила
-
ди. 1.
«Агентлар» 
рақобати
.
«Принципал-агент» муаммо
-
сини ҳал этишнинг биринчи варианти агентлар ўртасида
-
ги рақобатни кучайтиришни талаб қилади.
2.«Агент»нинг 
қўшма фаолият натижаларида иштирок этиши. 
Муам
-
мони ҳал этишнинг иккинчи варианти «агент» томонидан 
қатъий белгиланмаган, балки фирма фаолиятининг натижа
-
ларига боғлиқ бўлган мукофотни тўлашни назарда тутувчи 
ёллаш ҳақидаги шартноманинг тузилишидан иборат. 3.
Фир
-
ма «агентлар» иттифоқи сифатида.
Ушбу қарор аввалги
-
сидан шуниси билан тубдан фарқ қиладики, бунда нафақат 
«агентлар»нинг фаолиятдан олинадиган даромадларда ишти
-

---

295
рок этишига йўл қўйилади, балки «принципал» функцияла
-
рининг ўзи «агентлар» томонидан навбати билан бажарила 
бошлайди.