Оила кутубхонаси бахтли бола маънавияти

Ибн Сино: “Агар ёмон хулқ одатга кириб қолса....” 
Буюк аллома Ибн Сино ҳам таълим-тарбия ва ахлоққа оид “Тадбир ал-
манозил”, “Рисола фи илм ал-ахлоқ”, “Рисола фи ал-аҳд”, “Рисола фи тазкияи 
ан-нафс”, “Сиёсат ал-бадан”, “Китоб ал-ансоф” каби асарлар яратган. Ибн 
Синонинг фикрича, бола тарбияси билан аввало оила, ота-она шуғулланмоғи 
лозим. “Бола ахлоқи шаклланишида, – дейди у, – эр-хотиннинг бир-бирига 
бўлган муносабати муҳим ўрин тутади. Бунинг учун оила аъзоларининг ҳар 
бирига маълум вазифалар юклатилган бўлиши керак”
13
.
Ибн Сино бола хулқини мўътадилликда сақлашга катта эътибор 
беради. Унинг фикрича, бунинг учун ҳамма вақт боланинг истаган нарсасини 
муҳайё қилишга ва истамаган нарсасидан узоқлаштиришга тайёр туриш 
лозим. Ана шундагина бола ёшликдан яхши хулқли, эс-ҳуши расо бўлиб 
тарбияланади. Бундай тарбия усулини қўлламайдиган оилаларда болалар 
қизиққон, жаҳлдор, қўрқоқ ва нозик бўлиб ўсадилар
14
.
Ибн Сино дейди: “агар ёмон хулқ одатга кириб қолса, у мижоз 
бузилишини келтириб чиқаради. Масалан, ғазаб кучли қиздиради, қайғу 
кучли оздиради, ҳафсаласизлик нафсоний қувватни бўшаштириб, мижозни 
балғамликка мойил қилади. Хулқнинг мўътадиллиги натижасида, ҳам нафас, 
13
Жонматова Ҳ. Абу Али ибн Сино таълим-тарбия тўғрисида. – Тошкент: Ўқитувчи, 1980. 19.
14
Жонматова Ҳ. Абу Али ибн Сино ... –Б. 21–23. 

---

37 
ҳам бадан соғлом бўлади”
15
. Ибн Сино ахлоққа оид кўплаб муаммоларни 
одамнинг руҳий ҳолати ва маънавий хоссаларининг ҳис-ҳаяжонли пайдо 
бўлиши асосида талқин этади. 
Фитрат: “Тарбия уч қисмдан иборат” 
Фитрат мазкур асарининг иккинчи қисмида фарзанд тарбияси ҳақида 
ёзади. “Оиладаги энг оғир вазифа бола туғилгандан кейинги фарзанд 
тарбиясидир... Бани Одамнинг сиёсий, диний, ижтимоий инқилобларининг 
асоси ана шу икки сўз – “бола тарбияси”дан иборат бирикмага боғлиқ. Бу 
халқнинг ҳаракат қилиши, давлатманд бўлиши, бахтли бўлиб иззат-ҳурмат 
топиши, жаҳонгир бўлиши, заиф бўлиб хорликка тушиши, фақирлик 
жомасини кийиб, бахтсизлик юкини тортиб, эътибордан қолиши, ўзгаларга 
тобе, қул ва асир бўлиши, болаликдан ўз ота-оналаридан олган тарбияларига 
боғлиқ”,
16
дейди.
Муаллиф ўз давридаги бола тарбияси борасида йўл қўйилган 
камчиликлар хусусида куюниб ёзади ва чора сифатида тарбия усулларини 
15
Раҳимов С. Абу Али ибн Сино таълим ва тарбия ҳақида. – Тошкент: Ўқитувчи, 1967. –Б. 88–89. 
16
Абдурауф Фитрат. Оила ёки ... –Б. 55.