Odam ginetikasining xususiyati. Ginetika bosqichlari

Genetika asoslarining tushunchalari.
Allel genlar. Allel –genning holatlaridan biri.allel genlar gomologik xromosomalarning bir xil lokuslarida joylashadi va al’ternativ belgilarni namoyon qiladi. Allel genlar lotin al’favitining bir xil harflari bilan belgilanadi. Meyoz jarayonida bu genlar gemetalarga taqsimlanadi. Bitta lokusning ko’p marta mutatsiyalanishi allellikka olib keladi. AB0 guruhlari tizimi ko’p allellikka misol bo’ladi.
Gomozigota va geterozigota.
Gomozigota- bitta genning bir xil allellariga ega bo’lgan organizm (aa yoki AA) bunday organizmlar bir xil gametalarni (a yoki A) hosil qiladi va avlodda belgilar ajralishi kuzatilmaydi.
Geterozigota –bitta genning har xil allellariga ega bo’lgan organizm (A.a). bunday organizm ikki xil (Ava a) gemetalar hosil qiladi va avlodda belgilar ajralishi kuzatiladi.
Genotip va fenotip.
Genotip-organizmning genetik konstitutsiyasi, uning diploid to’plamdagi hamma allellar yig’indisi.
Fenotip-genotipning muhit bilan o’zaro ta’siri natijasida yuzaga chiqadigan, organizmning hamma xususiyatlari va belgilari yig’indisi. Fenotip organizmning hamma genetik informatsiyasini aks ettirmaydi. Har xil muhit sharoitlarida bitta genotip turlicha namoyon bo’lishi mumkin, bu normal reaksiya deyiladi.
Mutatsiya
Mutatsiya- yangi belgi yoki xususiyatning kelib chiqishiga sabab bo’luvchi gen, xromosoma yoki genom darajasida irsiy axborotning o’zgarishi. Generativ mutatsiyalar jinsiy hujayralarda kuzatiladi, irsiylanadi, salomatlik mutatsiyalar somatik hujayralarda kuzatiladi, faqat o’sha hujayra avlodlarida irsiylanadi. Bunday o’zgarishli organizmni mutantlar deyiladi. Quyidagi tip mutatsiyalar mavjud:

1. 
   ploidlikni o’zgaruvi, ya’ni xromosomalar sonining o’zgarishi (aneuploidiya-kamayishi, poliploidiya ko’payishi).
   
2. 
   Xromosom mutatsiyalar-xromosomalar tarkibining o’zgarishi (tarkibiy xromosom aberratsiyalar);
   

v) gen mutatsiyalari-alohida genlarda o’zgarish sodir bo’lishi;
g) yadrodan tashqari materialda mutatsiyalar.
Xromosomalar ajralishidagi buzilishda ploidlikni o’zgarishi sodir bo’ladi. Bundan farqli ravishda xromosom va gen mutatsiyalari, xromosomlarga ta’sir etuvchi omillar bilan chiqariladi. Ular tuzilishidagi o’zgarishlar darajasiga qarab farqlanadi. Mutatsiya sodir bo’lganligini, odatda belgi o’zgarishiga qarab aniqlanadi. Lekin belgi tashqi muhit ta’siri ostida o’zgarishi mumkin. Shuning uchun genotipik irsiy o’zgarish (mutatsi)lar bilan belgining fenitipik o’zgarishi (modifikatsiya) yuzaga keladi. Shu jihatdan mutantlar ajratilganda modifikatsiyani istesno qilish kerak. Bu maqsadda o’zgargan organizmlarni va tegishli normal organizmlarni bir xil muhit sharoitida kuzatiladi yoki tekshiruv o’zgarishlari ko’rib chiqiladi. Agar o’zgargan belgi qator avlodda saqlansa yoki chatishtirishda shu belgida tipik ajratish kuzatilsa, bunda mutatsiya kuzatilayotgan bo’adi. Mutatsiyalar spontan yuzaga keladi yoki ularni eksperemental ta’sir yordamida chiqarish mumkin.