Odam anatomiyasi

Nazorat savollari

1. 
   Siydik ayirish va tanosil organlariga qaysilar kiradi?
   
2. 
   Buyrakda siydik hosil bo’lishi qanday jarayonlardan iborat?
   
3. 
   Reabsorbsiya jarayoniga ta’sir etuvchi gormonlarni ayting.
   
4. 
   Nefronlarning mikrokopik tuzilishini tushuntiring.
   
5. 
   Tanosil (ko’payish) organlariga qaysilar kiradi?
   
6. 
   Erkaklik jiniy organlari va bezlarini ayting.
   
7. 
   Urg’ochilik jinsiy organlari va bezlarini tushuntiring.
   

MAVZU: 11. ENDOKRIN TIZIM.
Ma’ruza rejasi:

1. 
   Umumiy tavsifi.gipofiz tuzilishi va gormonlari.
   
2. 
   Qalqonsimon bez, epifiz.
   
3. 
   Ayrisimon bez buyrak usti bezi.
   
4. 
   M e ’da osti bezinin g in k r eto r qismi.
   
5. 
   Jinsiy bezlarning endokrin qismlari.
   

Tayanch iboralar: gormon, inkretsiya, exkretsiya, gipofiz, epifiz, ayrisimon bez, buyrak usti bezi, m e’da osti bezinin g inkreto r qismi, jinsiy bezlarning endokrin qismlari, jinsiy bezlarning endokrin qismlari.
ICHKI SEKRETSIYA BEZLARI
Ichki sekretsiya bezlari sekret chiqaruvchi naylari bo'lmasligi bilan
tashqi sekretsiya bezlaridan farq qiladi. Bu bezlarda ishlangan sekret —
gormon (yunoncha so'z bo'lib, qo'zg'atuvchi degan ma’noni anglatadi)
bevosita qonga shimiladi. Shuning uchun bunday bezlarni endokrin
(ajrataman) bezlar deb ham ataladi.
Ichki sekretsiya bezlari odam organizmining turli sohalarida joylashgan
bo'lib, bajaradigan ishlariga qarab, garchand hajmi kichkina bo'lsa-da,
juda ko'p qon tomirlar bilan ta’minlangan. Jumladan, buyrak usti beziga
uch juft qon tomir orqali qon kelsa, qalqonsimon bezga to'rt-beshta qon
tomir keladi. Shu bilan birga endokrin bezlarda juda ko'p nerv tolalari
tarqalgan. Ular endokrin bezlarini idora qiluvchi markazlar bilan bog'lab
turadi. Demak, bir tomondan, ichki sekretsiya bezlari faoliyatini nerv
sistemasi boshqarib tursa, ikkinchi tomondan, qonga shimilgan endokrin
gormonlar nerv sistemasiga ham ta’sir qiladi. Ichki sekretsiya bezlari
turlicha bo'ladi. Shu munosabat bilan organizm funksiyalarining gormo-
nal regulatsiyasi deb atalmasdan, balki neyrogormonal regulatsiya deb
atalishi lozim.
Organizmning normal faoliyati uchun gormonlar qonda muayyan
miqdorda bo'lishi shart. Agar gormonlar miqdori qonda kamaysa, gipofunksiya, ko'paysa, giperfunksiya deyiladi, bu vaqtda turli kasallik-
lar paydo bo'ladi. Gormonlar qon tarkibida butun organizmga tarqalib, u
yoki bu jarayonga o'z ta’sirini ko'rsatadi.
GIPOFIZ
Miyaning pastki ortig'i oval shaklidagi kichik (og'irligi 0,3—0,5 g) bez bo'lib, miya asosidagi kulrang do'mboqqa varonkasimon oyoqcha orqali osilib turadi. Bez kalla asosiy suyagining turk egari chuqurchasida joylashgan. Miyaning pastki ortig'i oldingi va orqa bo'laklardan tashkil topgan. Bezning oldingi bo'lagi bez epiteliy hujayralaridan iborat va shuning uchun adenogipofiz bo'lagi deb ham ataladi. Bezning orqa bo'lagi oldingi miyaning ostidan bo'rtib o'sib chiqadi.Oldingi qismidan ishlanib chiqqan (somatotrop, prolaktin, adrenokotikotrop, gonadotrop) gormonlar organizmning turli funksiyasiga ta’sir etadi. Jumladan, somatotrop gormoni organizmning umumiy o'sishiga ta’sir ko'rsatadi.O'sayotgan organizmda gipofiz oldingi bo'lagi hujayralarining giperfunksiyasi tufayli o'sish gormoni me’yoridan ortiqcha ishlab chiqarilsa, organizm haddan tashqari o 'sib ketishi mumkin. Tananing ayrim qismlari haddan tashqari o'sib ketadi.