O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

30- §. XVIII—XIX asrlarda qoraqalpoq adabiyoti ravnaqi

Qoraqalpoq yozma adabiyoti


XVIII asrdan boshlab qoraqalpoq yoz-
ma adabiyoti shakllandi va rivojlana
bordi.
XVIII—XIX asming birinclii yarmida qoraqalpoq adabiyotining
ko‘zga ko‘ringan qator namoyandalari qalam tebratganlarkim,
ulaming nomlari bugungi kunda ham ardoqlanadi.
Ulardan biri Jiyen Jirov (1730—1784) edi. U mashhur bax-
shi, hajvchi shoir sifatida kamol topdi. „Hoy yigitlar, yigitlar“ va
„Yuragimda ko‘p dog‘im“ kabi qator she’rlarida jamiyatdagi
nohaqliklarni, hukmron tabaqalarning kirdikorlarini, xalqqa
o‘tkazgan jabr-zulmlarini fosh etadi.
Qoraqalpoqlar — erksevar xalq. Shuning
uchun ham ular doimo o‘z erklari uchun
ozodlik kurashi olib borgan. Ma’lumki,
qozoq xoni Abulxayrga qarshi olib borilgan
umshda qoraqalpoqlar yengilib qolgan edi.
Bu mag‘lubiyat natijasida ular azob-
. uqubatlarga duchor etilgan. Xususan,
3⁴ \ Sirdaryo bo‘ylaridagi qoraqalpoqlar har
yoqqa tarqab ketgan. Ulaming bir qismi
Toshkent atrofiga (Chirchiq bo‘ylariga),
wMboshqa bir qismi esa Qizilqum orqali Xo-
razmga (Orol dengizining janubiy so-
Kunxoja Ibrohim. _hillariga) ko‘chib ketgan. Mana shu ko‘-
chishlaming guvohi boTgan Jiyen Jirov „Darbadar el“ nomli
doston yozib, unda qoraqalpoqlaming mashaqqatli davri tarixini
haqqoniy bayon etgan. Baxshi sifatida „Alpomis“, „Qirqqiz“ kabi
dostonlami zo‘r mahorat bilan kuylagan.
Qoraqalpoq adabiyotining ko‘zga ko‘ringan vakillaridan yana
biri Kunxo‘ja Ibrohim (1799—1880) edi. Shoirning ayniqsa
„0‘roqchilar“, „Cho‘ponlar“, „Elbilan“ kabi she’rlari xalq orasi-
da mashhur boTib, ularda qoraqalpoq xalqining Xiva xonligi tobe-
ligiga tushib qolgan davrdagi ogTr ahvoli, erksiz turmushi,
hukmron tabaqalar kirdikorlari katta mahorat bilan fosh etilgan.
Ajiniyoz Qo‘siboy o‘g‘li (taxallusi Ze-
var) ham (1824—1878) qoraqalpoq xal-
qining atoqli shoirlaridan biridir. Mo‘y-