30-§. XVIII-XIX asrda qoraqalpoq adabiyoti ravnaqi reja

30-§. XVIII-XIX asrda qoraqalpoq adabiyoti ravnaqi reja

30-§.XVIII-XIX asrda qoraqalpoq adabiyoti ravnaqi

REJA:

• 
  Qoraqalpoq yozma adabiyoti.
  
• 
  Ajiniyoz.
  
• 
  Berdaq.
  

TAYANCH TUSHUNCHALAR

Jiyen Jirov ; ,,Hoy yigitlar , yigitlar”; ,,Yuragimda ko’p dog’im” ; ,,Darbadar el” ; ,,Alpomis” ; ,,Qirqqiz” ; Kunxo’ja Ibrohim ; ,,O’roqchilar” ; ,,Cho’ponlar” ; ,,uEl bilan” ; Ajiniyoz Qo’siboy ; ,,Bo’zatov ’’; Berdaq ; ,,Bo’lgan emas” ; ,,Umrim” ; ,,Soliq” ; ,,O’g’limga” ; ,,Ahmoq bo’lma” ; ,,Xalq uchun” ; ,,Omongeldi” ; ,,Oydo’sbiy” ; ,,Ernazarbiy” ; ,,Avlodlar”.

XVIII asrdan boshlab qoraqalpoq yozma adabiyoti shakllandi va rivojlana bordi. XVIII-XIX asrning birinchi yarmida qoraqal-poq adabiyotining ko’zga ko’ringan qator namoyandalari qalam tebratganlarkim, ular-ning nomlari bugungi kunda ham ardoqla-nadi. Ulardan biri Jiyen Jirov (1730-1784) edi. U mashhur baxshi, hajvchi shoir sifatida kamol topdi. ,,Hoy yigitlar , yigitlar “ va ,,Yuragimda ko’p dog’im “ kabi qator she’rlarida jamiyat-dagi nohaqliklarni , hukmron tabaqalarning kirdikorlarini , xalqqa o’tkazgan jabr-zulmlarini fosh etadi.

Qoraqalpoqlar – erksevar xalq. Shuning uchun ham ular doimo o’z erklari uchun ozodlik kurashi olib borgan. Ma’lumki, qozoq xoni Abulxayrga qarshi olib borilgan urushda qoraqalpoqlar yengilib qolgan edi. Bu mag’lubiyat natijasida ular azob-uqubatlarga du-chor etilgan. Xususan, Sirdaryo bo’ylaridagi qoraqal-poqlar har yoqqa tarqab ketgan. Ularning bir qismi Toshkent atrofiga (Chirchiq bo’ylariga), boshqa bir qismi esa Qizilqum orqali Xorazmga (Orol dengizi-ning janubiy sohillariga) ko’chib ketgan. Mana shu ko’chishlarning guvohi bo’lgan Jiyen Jirov ,,Darbadar el” nomli doston yozib, unda qoraqalpoqlarning ma-shaqqatli davri tarixini haqqoniy bayon etgan. Baxshi sifatida ,,Alpomis”, ,,Qirqqiz” kabi dostonlarni zo’r mahorat bilan kuylagan.

Qoraqalpoq adabiyotining ko’zga ko’ringan vakilla-ridan yana biri Kunxo’ja Ibrohim (1799-1880) edi. Shoirning ayniqsa ,,O’roqchilar”, ,,Cho’pon-lar”,,,El bilan” kabi she’rlari xalq orasida mashhur bo’lib, ular qoraqalpoq xalqining Xiva xonligi tobeligiga tushib qolgan davrdagi og’ir ahvoli, erksiz turmushi, hukmron taba-qalar kirdikorlari katta mahorat bilan fosh etilgan.