O ‘zbekiston tarixi (xvi—xix asrning birinchi yarmi)

Amir Nasrullo hukmronligi

Harbiy harakatlar oddiy mehnatkashlaming buningsiz ham
og‘ir ahvolini yanada og‘irlashtirgan. Bu ham yetmaganidek, harbiy
harakatlar uchun qoracherikka safarbarlik va yer solig‘ining
muddatidan oldin yig‘ib olinishi 1821-yili Miyonqolda qo‘zg‘olon
ko‘tarilishiga olib keldi. Lekin amir Haydar qo‘zg‘olonchilaming
kuchini to‘la sindirolmaydi va qo‘zg‘olonchilarga yon bosishga,
ulaming mulki daxlsizligi xususida yorliq berishga majbur bo‘ladi.
Amir Haydar vafot etgach, qisqa vaqt
oralig‘ida uning ikki o‘g‘li taxtga o‘tir-
gan. Biroq, ular fitna qurboni bo‘lish-
gan. Nihoyat, taxtni uning uchinchi o‘g‘li Nasmllo egallagan
(1826 - 1860).
Amir Nasrullo amirlik tarkibiga rasmangina kirgan bekhklami yagona davlatga birlashtirish yo‘lida qafiyat bilan kurash olib bordi. U qanchalik qattiqqo‘l bo‘lmasin, uning davrida ham bekliklaming mustaqillik uchun kurashiga to‘la chek qo‘yishning iloji bo‘lmadi. Masalan, Shahrisabz va Kitob bekliklarini to‘la bo‘ysundirish uchun kurash 30 yil davom etgan. Va, nihoyat, 1856-yildagina u Shahrisabz va Kitobni o‘ziga bo‘ysundirishga muvaffaq bo‘lgan.


Amirlikning qurolli Amirlik muntazam (doimiy) qo‘shinga ega
kuchlari emas edi. Mavjud qo‘shin nomuntazam
bo‘lib, qoracherikdeb atalgan. Bu qo‘shin zamriyat tug‘ilganida viloyatlardan to‘plangan. Amir Nasmllo qoracherik o‘miga muntazam qo‘shin (navkariya) tuzish maqsadida 1837- yilda harbiy islohot o‘tkazgan. Muntazam qo‘shinga ega bo‘lish, birinchi navbatda, davlat yaxhtligini ta’minlashga xizmat qilardi. Zero, bunday qo‘shin markaziy hokimiyatdan mustaqil bo‘lishga urinayotgan viloyatlaming imkoniyatlarini amalda yo‘qqa chiqarar edi. Ikkinchidan, qishloq xo‘jaligida mehnat qilayotgan kishilardan qoracherikka safarbar etiluvchilar sonining keskin kamayishiga olib kelar edi. Natijada, safarbarlik davrida qishloq xo‘jaligi ekinlari qarovsiz qolishining oldi olinardi. Uchinchidan esa, zamriyat tug‘ilganida amimi viloyatlar yuborishi lozim bo‘lgan qoracherikka umid bog‘lashdan xalos etardi. Zero, barcha viloyatlar ham qoracherikni talab etilgan miqdorda yuboravermas edilar.
1837- yilda o‘tkazilgan harbiy islohotga ko‘ra, dastlab 800 kishilik sarbozlar (piyoda askarlar) va 250 kishilik to‘pchilardan iborat muntazam qo‘shin tuzilgan. Ulaming yashashlari uchun


68




maxsus uy-joylar qurilgan. Sarbozlar maxsus kiyim (qizil kamzul, oq shalvar va qalpoq), nayzali miltiq, qilich va to‘pponcha bilan ta’minlangan.
To‘pchilar qismini shakllantirishda chetdan to‘p quyish va
to‘pdan otish ilmini o‘rgatuvchi mutaxassislar jalb etilgan. Navkariya
tarkibida othq qo‘shin (navkar) ham bo‘lgan. Muntazam qo‘shin-
ning harbiy xizmatchilariga mansab darajasiga qarab maosh to‘langan.
_T ,,. . , Mang‘it hukmdorlari ichki siyosatining