O zbekiston badiiy akadem iyasi

A 
M
l
1
/
' ‘к .
Q um g’on. X X asr boshi Xiva.
Satil. XX asr boshi. Toshkent.
X IX asrda X iva ustalari chuqur kandakorlik usulidan keng 
foydalanishgan. U lar yassi, o ‘ym akorlikka yaqin usulga esa, 
aksincha, kam roq m urojaat qilishgan. Silliq, bezaksiz tagzam in -
X iva kandakoriigiga xos xususiyat. Tagzam inga rang berish bu erda 
u rf b o ‘lm agan. Xiva kandakorlari faqat qora va qizil lakdan 
foydalanishgan. Xiva ustalarining yaxshi k o ‘rgan naqsh-gullari 
“aylanm a islim iy” b o 'lib , u sertugun navda b o 'lib , aylana-aylana 
b o 'lib k o ‘tarilib ketaveradi va har aylanada besh-oltitadan gul 
y a p ro g ‘i b o 'lad i. XIX - XX asr boshidagi X iva buyum larida aksar

---

hollarda “turunj” tum orlarining m urakkab shaklli turlari, “sarv” 
k o ‘rinishidagi gul uchraydi. X orazm hasham dor buyum laridagi yana 
bir o ‘ziga xos jih at - buyum ning o ‘z qiyofasiga egaligidir. Bu 
jihatdan q o 'l yuvish idishi - “serobcha”, diqqatga sazovor. Uning 
suv quyadigan qism i baland, b a ’zilarida, hatto, taglik ham bor. X iva 
m is “ nos idish” i ham faqat shu erda uchraydi. Tung, tungcha, 
q u m g ‘on deb ataluvchi suv soladigan idishlar ham antiqa. X IX asr 
oxiri v a XX asr boshida k o ‘plab xorazm lik kandakorlar B uxoroda 
o'q ish g an . Bu esa ikki badiiy m aktabga xos uslublar bir biriga 
yaqinlashtirilgan. Buni Xorazm kandakorligi naqsh-gullarida k o ‘rish 
m um kin.
X IX - X X asr boshida tayyorlangan Q o ‘qon kandakorligi 
buyum lari shakl jihatidan anch a rang-barang. A m m o, B uxoro va 
X ivaning a n ’anaviy buyum lariga qiyoslaganda idishning ayrim 
qism lari nisbati b o ‘yicha uncha m ukam m al em as. S uvk o‘zaning 
b o 'y i baland. Bu k o ‘za o ‘zining g ‘aroyib shakli bilan ajralib turadi. 
M asalan, oftobaning b a ’zi nusxalari o ‘rdak k o ‘rinishida. Q o ‘qon 
sham donlarining 
shakli 
m intaqa 
m aktablaridagidan 
o ‘zgacha. 
Q o ‘qon kandakorlari uncha ehuqur bo ‘lm agan, am m o ju d a aniq 
qirqish y o ‘sinini afzal bilishadi. X IX asrda q o ‘qonlik kandakorlar 
tag /am in va gullar sirtiga ishlov berishning: puanson, shtrix, 
to 'rn in g bir necha xili, qiyofali o 'y m a la r va boshqa m ashhur 
usullarini qoMlashgan. B uxoro ustalari kabi q o ‘qonliklar ham 
qarshilik 
kandakorlardan q o ‘shim cha b o ‘yoq berish y o ‘sinini 
o ‘zlashtirganlar. XIX asr oxiri va XX asr boshi Q o ‘qon torevtika 
m aktabining m ahalliy xususiyati rivojlanishida olti o g ‘a-inidan 
iborat kandakor O taullaevlar oilasi katta rol o ‘ynaydi. Sulola nasab 
boshisi usta O taulla M uham m ad R ajabov kandakor, m uhrkor 
b o ‘lgan va qurollarga zeb berish b o ‘yicha saroy ustaxonasida 
ishlagan. M is barkashlarda X udoyorxon saroyini tasvirlash b o ‘yicha 
shuhrat qozongan.
Sam arqand kandakorlik m aktabida so ‘nggi asr a n ’analari ancha 
to ‘la saqlangan. X IX -X X asr boshida Sam arqand m isgarlari keng 
dum aloq tanali k o ‘zalar (yon tom onlari bir oz yassi); o ‘ziga xos 
shakldagi choydishlar va dastalar, ingichka v a uzun sut idishi, suv 
oladigan sarxum i ch o ‘m ichi, kosalar solib q o ‘yiladigan m is g ‘iloflar 
yasashgan. Sam arqand ustalarining yirik va oddiy islim iy naqshlari

---

Huxoro, X iva va Q o‘qonning nafis v a shartli naqsh-gullaridan 
kcskin ajralib turadi.
Patnos, X udayorxon saroyi tasviri. 1916-yil. Q o 'q o n .
Q arshi va Shahrisabz ustalarining kandakorlik buyum lari uslubi 
bir-biriga yaqin. Ayni vaqtda XIX asr oxiri va XX asr boshidagi 
Q arshi va S hahrisabz buyum lari 
0
‘zining shakli va bezagi jihatdan 
0 ‘zbekistonning boshqa m aktablari kandakorligidan jid d iy farq 
qiladi. Taqasi keng, b o 'y n i uzun va oddiy b olg ‘alangan dastali 
Q arshi oftobalarining shakllari antiqa.
T oshkent kandakorlik m aktabi XIX asr o ‘rtalaridan rivojlangan. 
Bu erda katta shakldagi x o 'ja lik (ro ‘z g ‘orbop) buyum lari - turli suv 
idishlar, o ziq-ovqat m ahsulotlari saqlanadigan anjom lar, chelak, 
choyidish, q u m g 'o n lar yasalgan. Toshkent naqsh gullari turli 
shakldagi oltiburchak, yarim doira tum orlardan, k o 'p la b elem entli 
gullardan iborat.
O 'zb ek isto n badiiy kandakorligi XX asr ikkinchi yarm iga kelib, 
butunlay y o 'q o lib ketishdan arang saqlanib qoldi. 1980 - 90-yillarda 
kandakorlik B uxoroda jad al rivojlandi. U erda o 'n la b ustalar va 
shogirdlar ishlaydi, M arg'ilon, X iva, T oshkentda kandakorlik qayta 
tiklandi. 
H ozirgi 
zamon 
ustalari yasagan 
buyum lar, 
asosan, 
ko 'rg azm ag a q o 'y ish g a yoki so v g 'a sifatida berishga moMjallangan. 
Bugun O 'zb ek isto n d a baland b o 'y li choyidish, oftoba, obdasta, 
qu m g ‘on, choynak, k o ‘za, tung, dastshuy, selobcha, sharbatkosa, 
m iskosa va boshqa xilm a-xil turdagi kandakorlik buyum lari ishlab 
chiqarilm oqda.

---