L. V. Shcherba traditsiyalariga asoslangan nazariya va metod larni m ashhur turkolog olimlar V. V. Radlov (1837-1918)

Moskva va Peterburg fonologiya maktablarining ilmiy

qarashlaridagi asosiy farqlanishlarni ko‘rsatib o‘tamiz. Moskva
fonologiya maktabi fonemaga ta ’rif berishida morfema tushun-
chasiga, ya’ni tilning eng kichik m a’nodor birligiga suyanadi.
Bunda morfemalardagi tovush almashuvida ishtirok etuvchi
tovushlar bir fonemaga birlashtiriladi. Masalan,
Bona  
(vada),
BOflbi  
(vodbi), na
Bony  
(na vbdu) morfemalaridagi /o / a / b /
tovush almashinuvi bir / o / fonemasining variantlari hisoblanadi. 
Peterburg fonologiya maktabi fonemaga ta ’rif berishda so‘z
shakli tushunchasidan kelib chiqadi va yuqorida keltirilgan mi-
soldagi /o / , / a / , /%/ tovushlarining har birini alohida fonema-
ning vakili sifatida qaraydi. Bu ikki qarash o ‘rtasidagi tafovutlar
yana kuchli va kuchsiz pozitsiyalar munosabatida, fonemalar
almashuvi, fonologik neytralizatsiya va boshqa masalalarda
ko‘rinadi'. Har ikki fonologiya maktabining nazariya va metod-
lari ko‘pchilik tillarning fonemalar sistemasini ilmiy tadqiq
etishda muvaffaqiyat bilan q o ilan ib kelmoqda. 
4.
Rossiya olimi S.I. Bernshteyn tom onidan taklif etilgan
fonologiya nazariyasi alohida qarashlari bilan ajralib turadi va u
aniq tillarni tadqiq etishda juda kam qo‘llangan. Turkiy tillar
fonetika va fonologiyasini yoritishda I.A. Boduen de Kurtene va
L.V. Shcherba traditsiyalariga asoslangan nazariya va metod-
larni m ashhur turkolog olimlar V.V. Radlov (1837—1918),
V.A. Bogoroditskiy (1857—1941), Ye.D. Polivanov (1891—
1938), N.K. Dmitriyev (1 8 98-1954), S.Ye. Malov (1880—
1957) kabilar rivojlantirdilar. 
0 ‘zbek tili va shevalarini o ‘rganishda katta xizmat qilgan
yirik rus olimi Ye.D. Polivanov ham Boduen de Kurtenening
talantli shogirdlaridan biri edi. Ye.D. Polivanov alohida
fonologiya nazariyasini yaratmagan bo‘lsa ham ustozining
fonemaga psixologik va morfologik qarashlarini ko‘proq firnk-
sional jihatdan asoslashga urundi va ularni turkiy tillari hamda
boshqa ko‘pgina tillar misolida izohlab berdi. “ Fonem a” term i­ 
ni va tushunchasini turkologiyaga birinchi marta 1920-yillarda