L. V. Shcherba traditsiyalariga asoslangan nazariya va metod larni m ashhur turkolog olimlar V. V. Radlov (1837-1918)

/ ^ / — tonning juda yuqoridan pastga tushishi; 
/ I  / — tonning quyiroq darajadan pastga tushishi; 
/
a 
  
/ — ko‘tarilib tushuvchi ton; 
/ v / — tushib ko‘tariluvchi ton. 
Turli tillar uchun har xil transkripsion va diakritik belgilar
qo‘llanadi. Ko‘pincha ayrim tillar uchun ulardagi tovushlar va
urg‘uning xususiyatlarini nazarga oluvchi birlashgan transkrip-
siya qo'llanadi. Masalan, turkiy tillar, german tillari va roman
tillari o ‘zlarining alohida transkripsiya sistemalariga egadir. 
Yuqoridagi transkripsiya tovushlar (fonetik) va fonemalarni
(fonologik) maxsus belgilar bilan ko‘rsatishda q o ‘llanadi.
Nutqdagi intonatsiyani turli maxsus belgilar asosida ilmiy va 
54 

amaliy jihatdan ko‘rsatish uchun qo ‘llanuvchi tonetik transkrip­ 

siya ham mavjud. Frazadagi urg‘uli va urg‘usiz bo‘g‘inlam i, nutq
ohangini, ritmik-melodik vositalarni, qisqa va cho‘ziq pauzani
ko‘rsatish uchun qoilanuvchi maxsus fonetik belgilar tonogram-
ma deb yuritiladi. Masalan, urg‘uli bo ‘g‘in — (-) belgisi bilan,
urg'usiz bo‘g‘in — (•) bilan, qisqa pauza — (/), fraza boshi va
oxiridagi c h o ‘ziq pauza ( / / ) bilan ko‘rsatilishi m um kin.
Intonatsiyasiga ko‘ra bir gap turli tonogrammaga ega b o iish i
mumkin. 
Tilshunoslar tom onidan fraza va gaplaming intonatsiyasini
o ‘rganish uchun qabul qilingan turli tonetik transkripsiya belgi­ 
lari mavjud. Yuqorida ko‘rsatilgan belgilardan tashqari, ba’zan
musiqada qoilanuvchi nota belgilari ham intonatsiyani ko‘rsa-
tishda qoilanadi. 
Tillar o ‘z yozuvi va tovushlar sistemasi bilan farq qiladi. Bir
tildagi so'zlam i boshqa tilda yozish uchun amaliy transkrip-
siyadan foydalaniladi. Bunday amaliy transkripsiyani transliter-
atsiya deb yuritiladi. Bir tildagi so'zlarni ikkinchi tilda yozish
uchun so‘zlarning talaffuzini yozuv uchun moslashtirish zarur
b o ia d i. Agar har ikki tildagi tovushlar bir-biriga yaqin kelsa,
transliteratsiya qilish ancha qulay b o iad i. Masalan, Bonro-
rp a £ — Volgograd,