L. V. Shcherba traditsiyalariga asoslangan nazariya va metod larni m ashhur turkolog olimlar V. V. Radlov (1837-1918)

Orfoepiya (grekcha orthos — “to ‘g‘ri” va epos — “n utq”)
m a’lum tilning to ‘g‘ri talaffuz norma va qoidalari hisoblanib,
unda so‘zlovchilaming barchasi uchun tushunarli norma qabul
qilingan bo‘ladi. Orfoepiyaning asosini tilning fonetik sistemasi,
ya’ni undagi tovushlar, bo‘g‘in, urg‘u va intonatsiya tashkil
etadi. T o ‘g‘ri talaffuz etishni odatda tilning orfoepik normasi
deb yuritiladi. Albatta orfoepik norm adan chetga chiqish hollari
ham mavjud. Chunonchi, shevalar talaffuzi, vulgar yoki buzib
talaffuz qilish kabilar. 
Odatda b a’zi tayanch shevalar talaffuzi adabiy til talaffuz
normasiga yaqin turadi. Masalan, rus adabiy tilining talaffuziga
Moskva va Peterburg talaffuzi asos qilib olingan. 0 ‘zbek adabiy
tilining talaffuziga Toshkent va Farg‘ona vodiysi shevalarining
talaffuzi asos qilib olingan. 
H ar bir til o ‘zining m a’lum davrdagi orfoepik normasiga ega
bo‘lib, davrlar o ‘tishi bilan undagi fonetik va boshqa o ‘zgarish-
lar natijasida uning orfoepik normasi ham o ‘zgarishi mumkin.
Fonetika va fonologiyadagi nazariy prinsiplarga asoslanib,
orfoepiya tilning talaffuz normalarini amaliy jihatdan qanday
bo‘lishini belgilab beradi. 
Ba’zan chet tilidan ona tiliga kirgan so‘zlaming talaffuzi
ham shu qabul qilgan tilning orfoepik normasiga moslashtirib
talaffuz etiladi. (Masalan, vokzal, rels, miniatura, juri kabi). 
Haqiqiy turkiy so‘zlarda urg‘u asosan so‘zning oxirgi
bo‘g‘iniga tushadi. Biroq rus tili va u orqali chet tillardan kir­ 
gan so‘zlarda urg‘u har xil bo‘g‘inlarda bo‘lishi mumkin. Bu
esa, o ‘zbek tilining orfoepik normasida urg‘uning ko‘chma,
ya’ni so‘zlam ing har xil bo‘g‘inlariga tushish tartibini keltirib
chiqardi. M asalan, fizik, Vashington, London kabi. 
Q o‘shma so‘zlarning har bir kom ponenti o ‘zining alohida
urg‘usi bilan talaffuz etiladi: taom nom a, gultojixo‘roz kabi. 
Orfoepiya normasi og‘zaki so‘zlashuv nutqida va rasmiy 
56 

nutqda ba’zi o ‘zgarishlarga uchraydi. Orfoepiya teatr, kino,

radio, televideniye va notiqlik san’ati hamda nutq madani-
yatidagi barcha talaffuz xususiyatlarining yig‘indisini adabiy
normaga solib turuvchi mezon hisoblanadi.