L. V. Shcherba traditsiyalariga asoslangan nazariya va metod larni m ashhur turkolog olimlar V. V. Radlov (1837-1918)

1  
Moskva fonologiya maktabi nazariyasi A.A. Reformatskiyning “H 
3 
  
h c t o p h h 

OTeMecTBeHHOH (J) 
0 H0 JT0 r n n .  
OwepK,  
XpecTOMaTHfl”  
kitobida (M.,  
“ H a y K a ” , 1 9 7 0 ),
Peterburg fonologiya maktabi nazariyasi L.R. Zindeming “06m aa  
(j)OHeTmca”
( 
2 
w 
3 
fla H H e ,  
M.,  
1 9 7 9 )  
va L.L. Bulaninning  
“ O o H e T H ic a c o B p e M e H H o r o  
pyccKoro
H3HKa” (M .,  
1 9 7 0 )  
asarlarida batafsil yoritilgan. 
50 

taniqli olim N.K. Dmitriyev kiritgan b o ‘lsa, uni o ‘zbek

tilshunosligida birinchi bor o ‘sha yillarda prof. Ye.D. Polivanov
qo‘llagan. 
Chet el tilshunosligida keng tarqalgan fonologiya naza­ 
riyalari quyidagilardir: 
1. Praga lingvistika maktabining fonologiya nazariyasi 
jahonda eng dong chiqargan hisoblanadi. Uning vakillari Praga
fonologiya maktabi nazariyasining asoschisi mashhur olim
N.S.Trubetskoy (1890—1938), R. Yakobson, V. Matezius, 
B.Trinka, I. Vaxek va boshqalardir. Bu maktabning xususan,
N.S. Trubetskoyning fonologik nazariyasi va metodlari bir
necha tillam i ilmiy o ‘rganishga tatqiq etilgan va hozirgi davrda
ham q o ilan ib kelinmoqda. Praga fonologiya maktabi fonologik
oppozitsiyalar klassifikatsiyasi, fonologik neytralizatsiya, kor-
relyasiya, fonemalarning birikmalari va boshqa qator masa-
lalarni ilmiy tatbiq etish nazariya va metodlarni taklif etgan1. Bu
maktabning qarashlari jahon tilshunosligida ham keng o ‘rin
olgan. Shu sababli ulardan ba’zilarini yuqorida ko‘rsatib o ‘tildi. 
2. London fonologiya maktabi va uning yirik namoyandasi
D. Jounz tom onidan taklif etilgan fizik (akustik) fonologiya
nazariyasi (Angliya). Bu nazariyaga asosan fonema akustik
jihatdan bir xil bo‘lgan “tovushlar oilasi” hisoblanadi. 
3. Distributiv fonologiya nazariyasi (AQSH). By nazariyaga
asosan fonema akustik jihatdan bir xil bo‘lgan “tovushlar sinfi”
yoki “allofonlar sinfi” deb ta ’rif beriladi2. 
4. Dixotomik fonologiya nazariyasi (AQSH) ham keng tar­ 
qalgan bo ‘lib, u jahon tillaridagi fonemalam i o‘n ikki juft binar
farqlanish belgilari asosida tasnif etish metodini taklif etdi1.
Biroq nazariyadagi ba’zi kamchiliklar, xususan, barcha farqla­ 
nish belgilarining binar, ya’ni ikkitadan qarama-qarshilik asosi­ 
da berilgani, ularni spektral analiz qilish natijalari barcha tillar
uchun bir xil emasligi, term inlam ing noqulay va tushunarsizligi
kabi qator masalalar tuzatishlarni talab qiladi. Bu kamchiliklarni