L. V. Shcherba traditsiyalariga asoslangan nazariya va metod larni m ashhur turkolog olimlar V. V. Radlov (1837-1918)

TRANSKRIPSIYA. FONETIK VA FONOLOGIK
TRANSKRIPSIYA. TRANSLITERATSIYA 
Til ikki shaklga ega: og‘zaki va yozma nutq shakli. Tovushlar
og‘zaki nutqda, harflar esa yozma nutqda ishlatiladi. Yozma
nutq shakli m a’lum tilning alfaviti, grafika va orfografiyasidagi
tartib va qoidalam i o ‘z ichiga oladi. Og‘zaki nutq normasi esa,
maxsus belgilar yordamida yozib olinadi. M a’lum til yoki she-
vadagi tovushlar talaffuzini maxsus belgilar yordamida yozib
olish transkripsiya deyiladi. Transkripsiya til yoki shevaning
talaffuzini ilmiy tadqiq qilishda va chet tillarning talaffuziga
o ‘rgatishda katta ahamiyatga egadir. Transkripsiya m a iu m prin-
sip yordamida tuziladi. Shu sababli bir tilda bir necha turli tran ­ 
skripsiya turlari ishlatiladi. Masalan, ingliz tilida D. Jounz tak­ 
lif etgan keng shakldagi transkripsiya, uncha ko‘p qo ‘llanilmay-
digan tor transkripsiya shakli va boshqa turli transkripsiyalar
ishlatiladi. 
Transkripsiya asosan ikki turli bo iad i: fonetik va fonologik.
Fonetik transkripsiya har bir tovush uchun maxsus belgi qo‘yish-
ga asoslanadi. Bunda tovushlaming m a iu m holatda artikulyat-
sion-akustik xususiyatlarini o ‘zgartirishi hisobga olinadi va 
52 

fonemalarning har bir varianti uchun alohida belgi qo ‘yiladi.

Fonetik transkripsiya belgilari kvadrat qavs ichida ko'rsatiladi.
Masalan, [p, t, k] fonemalarining unlilardan oldin talaffuz qil-
inuvchi aspiratsiyali variantlari [p \ t \ kh] belgilari bilan berila-
di. Fonetik transkripsiya belgilari haqiqatda talaffuz qilinuvchi
tovushlaming barcha xususiyatlarini ko‘rsata oladi.