O z b e k is t o n r es p u b L i k a s I o liy

T arbiyada  insonparvarlik  va  dem okratiya  qoidasi
Um um iy  ta ’lim  maktablariga  yangi  pedagogik  tafakkur  egasi, 
o ‘z  ishining  ustasi  boMgan  o ‘qituvchilar  zarur.
0 ‘qituvchining  bilim  saviyasi,  m a ’naviyati  jam iyatni  harakatga 
keltiruvchi,  taraqqiyotga  eltuvchi  omillardan  biridir.  0 ‘qituvchi 
yurish-turishi,  xatti-harakati,  kiyinishi,  muomalasi  bilan  o ‘quvchi 
qalbiga  kirishi,  uni  ezgulik  sari  y o ‘naltirishi  kerak.
Maktabda  ruhiy  xizmatdan  foydalanish  bolalar  kayfiyatini, 
qiziqishini,  intilishini  va  qobiliyatlarini  aniqlash,  ta ’lim-tarbiya 
jarayoniga  ijodiy  yondashishga  imkon  beradi.
Yoshlarni  insoniy  fazilatlar  ruhida  tarbiyalashda  muqaddas 
kitob  « Q u r’oni  karim»,  «Hadis»i  sharifdan  foydalanish  juda 
muhim.  M ahmud  Q oshg ‘ariyning  «Devonu  lug‘atit  turk»,  Y usu f 
Xos  Hojibning  «Qobusnoma»,  Ahmad  Yassaviyning  «Hikmatlar»i, 
S a ’diy  Sheroziyning «Guliston  va B o ‘ston»,  Abdurahmon Jomiyning 
«Bahoriston»,  Alisher  Navoiyning  shoh  asarlari,  hikmatlari  muhim 
tarbiyaviy  ahamiyat  kasb  etadi.
Shunday 
ekan 
maktabda 
o ‘quvchilarga  gumanitar-ijtimoiy 
fanlardan  taMim  berishda  tarbiyaga  k o ‘proq  e ’tibor  berish  lozim. 
Ayniqsa, hozirgi sharoitda 0 ‘zbekiston tarixi,adabiyoti,m adaniyati va 
boshqalarni  o'qitish jarayonida  bevosita  tarbiyaga  oid  boMgan  milliy 
m a ’naviyatga,  milliy  ruh,  urf-odat  va  shuningdek  umumbashariy 
qadriyatlarga  alohida  e ’tibor  berish  zarur.
121

---

0 ‘qituvchi  o ‘quvchining  qalbiga y o ‘l  topa  olishi  uchun  bilimi  va 
ishi  bilangina emas,  ayni  paytda odob-axloq,  madaniyati,  rostgo‘ylik 
va  shirinsuxanligi  bilan  ham  nam una  b o ‘lishi  lozim.  Shundagina 
o ‘qituvchi  va  o ‘quvchi  o ‘rtasida  haqiqiy  d o ‘stona  m unosabat  qaror 
topadi.
Tarbiyani d e m o k r a ti y a la s h - b u m a ’muriy ehtiyoj vaqiziqishlardan 
shaxsning  ehtiyoj  va  qiziqishlarini  yuqori  q o ‘yish,  demakdir.  Bu 
tarbiyachi  va  tarbiyalanuvchi  o ‘rtasida  o ‘zaro  ishonch,  hamkorlik 
asosida  pedagogik  munosabatlar  mohiyatini  o ‘zgartirish  demakdir. 
Bu  tarbiya  ishiga  jam oatchilikni  ja lb   qilish,  uning  rivojlanishiga 
jam o a t  omilini  kiritish  demakdir.
Pedagog  bolalar  fikriga  e ’tibor  qilishi,  ularga  mehribonlarcha 
m unosabatda  b o ‘lishi  lozim.  M aktab  osoyishtalik,  insonga  mehr- 
m uhabbat  beshigi  b o ‘lishi  lozim.
0 ‘qituvchi  o ‘quvchiga,  a w a lg id e k ,  tarbiya  obyekti  emas,  xuddi 
o ‘zi  kabi  subyekt  deb  qarashi  kerak.  Y a ’ni  o ‘quvchiga  faqat  mening 
bu y rug ‘imni bajaruvchi emas,  balki  mening o ‘zim  bilan teng huquqli, 
birga  ishlovchi,  hamkorlik  qiluvchi  shaxs  deb  qarashi  kerak.
Bola  butun  qalbini  darsga  b a g ‘ishlasa,  uni  o g ‘ir  ahvolga  solib 
q o ‘ygan  boMamiz,  u  faqat  o ‘quvchigina  emas,  avvalo,  rang-barang 
qiziqishlar,  ehtiyojlar,  intilishlarga  ega  b o ‘lgan  insondir.
Tarbiyaviy  faoliyatni  demokratiyalash  va  insonparvarlashtirish 
uning  mohiyati  va  m azm unini  qayta  tafakkur  etishni  k o ‘zda  tutadi, 
shaxsning  rivojlanish  va  o ‘zligini  anglash  huquqini  ta ’minlaydi.