O. X. Xamidov universitet rektori, rais

O‘QUVCHILAR BILUV FAOLLIGINI OSHIRISHNING USUL VA VOSITALARI 
M.H.Mahmudov, 
BuxDU professori 
 
Annotatsiya:
Maqolada boshlang`ich sinf o‘quvchilarining biluv faolligini shakllantirish va 
takomillashtirishning usul va vositalari to`g`risida fikr yuritilgan.
Bilish boshlanhich sinf o`quvchisining faoliyatidir. Bu jarayon tarkiban o‘quvchi va o‘quv 
materialining o‘zaro ta‘siridan iborat.
O`quvchi – ta‘lim jarayoni subyektlaridan biri. U boshlang`ich ta‘limda uch holatda ishtirok etadi.
1. Sust (passiv) vaziyat. O`qituvchi izohlari, tushuntirishlarini tinglash, ko‘rsatmalarini ijro etish, 
o‘zgalarga: o`qituvchi, sinfdosh va atrofdagi katta yoshli kishilarga ergashib turli harakatlarni bajarish. 
Boshlang`ich ta‘limning ilk qadamlaridan boshlab ergashib faoliyat ko‘rsatish, o‘zgalarga muqoyasa qilib 
faoliyatni amalga oshirish bolalarda o‘quv mehnati malakalarining shakllanishiga olib keladi. Bu davrda 
qilinadigan ishlar asosan xotiraga mo‘ljallanadi. Ammo bu boshlang`ich ta‘limning ilk qadamlarida 
bolalar hech qanday ijodiy ish qilmaydi, degan fikrga olib kelmasligi kerak.
Ijodkor o‘qituvchilar boshlang`ich ta‘limning dastlabki qadamlaridan boshlab bolalarni ijodiy ishlarni 
ham bajarishga o‘rgatib borishadi. O‘zimiz tashkil etgan qisqa muddatli tajribadan namunalar keltiramiz.
Matematikadan: sinf o‘quvchilarining barchasiga biri 15 sm, ikkinchisi 5 sm silliq taxtacha berildi. 
Bolalar oldin shu taxtalarning qay biri uzunligini aniqlashdi. Buning uchun kichik taxtachani ikkinchisi 
ustiga qo‘yib chiqishdi: qisqa taxtachani uzun taxta ustiga necha marta qo‘yib chiqdingiz? Qani, kichik 
taxtani uzun taxta ustiga yana qo‘yib chiqaylik-chi. (Bolalar o‘qituvchi harakatlarini unga ergashib 
bajarishdi.) Qisqa taxtani uzun taxta ustiga necha marta qo‘ydingiz? (Bolalar amaliy harakatni bir necha 
marta takrorlab, savolga javob qaytarishdi.) Bu (uzun taxta ko‘rsatildi) taxta (qisqa taxta ko‘rsatildi) 
ikkinchisidan necha marta uzun? (Qisqa taxta uzun taxta ustiga yana bir bor qo‘yib chiqildi.) Suhbat 
jarayonida bolalar ta‘limning faol subyekti shaklida ishtirok etib, o‘qituvchi ko‘rsatgan harakatni bir 
necha bor takrorlab, quyidagi xulosani aytishdi:
Bu (uzun) taxta bunisidan (qisqa taxtadan) uch marta uzun. Garchand, sinf o‘quvchilari o‘qituvchiga 
ergashib, uning faoliyatini bir necha bor takrorlash yo‘li bilan yuqoridagi xulosaga kelishgan bo‘lsa-da, 

---

237 
erishilgan natija bolalar uchun yangilik. U tafakkur mahsuli. Bunday natijaga bolani ta‘limning 
subyektiga aylantirish yo‘li bilangina erishish mumkin.