O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

desinxronizatsiya
 yoki 
faoilashish reaksiyasi
 deb ataladi (G . 
Ja sp er).  O d am n in g   k o ‘zin i  ochishi  alfa-ritm ning  b eta-ritm   bilan  alm ashinishi 
faoilashish reak siy asin in g  vujudga kelish m isollaridan biridir.
Y arim  sharlar p o ‘stlo g ‘ ini tilish tajribalari elektroensefalogram m a ritm larining 
vujudga  kelishi  va  dav o m   etish id a  afferent  im pulsatsiyaning yetakchi  aham iyat 
k asb  etishidan  g u v o h lik   beradi.  Y arim   sharlar p o ‘stlo g ‘ining  kichik b ir qism iga 
p o ‘stloq ostidagi y ad ro la rd a n  keluvchi barcha nerv tolalari qirqib q o ‘yilsa-yu, shu 
qism ning  to m irlar bilan   b o g ‘lanishi  saqlab  qolinsa  (yarim   sharlar p o ‘stlo g ‘ining 
yakkalangan «hoshiyasi») preparati, shu qism dagi elektr faolligi batamom to ‘xtaydi. 
A m m o  shu  q ism g a  ele k tr  toki  bilan  bevosita  ta ’sir  etilsa,  unda  potensiallam ing 
sekin-asta s o ‘nuvchi  teb ran ish lari  seriyasi  yana  p aydo  boMadi.
K a tta   y a r im   s h a r l a r   p o ‘ s t l o g ‘ ig a   t a ’s i r   e t is h n in g   b a ’zi  t u r l a r i d a  
elektroensefalogram m a ritm larining o ‘zgarishlari.
Yuzaga chiqarilgan potensiallar.
  T ajribada h ar q anday retseptiv m aydonning 
retseptorlariga  ta ’sir e tilg a n d a  yoki  efferent  nerv  tolalari  bevosita ta ’sirlanganda 
elektroensefalogram m ada xarakterli yuzaga 
chiqarilgan potensiallar
 birlam chi yoki 
ikkilam chi ja v o b la r shaklida paydo boMadi.
K atta  yarim   sh a rla r  p o ‘s tlo g ‘ining  turli  b o ‘lim laridan  ajratib  olish d a  qayd 
qilinadigan birlam chi ja v o b la m i a n a liz q ilish  shunday x u lo sa g ao lib k eld i: birinchi
-   m u sb at  te b ra n ish   y arim   sharlar  p o ‘s tlo g ‘ining  I—1V  qavatlaridagi  piram idal 
h u jay ralam in g  q o ‘z g ‘a lish ig a  bogMiq;  ikkinchi  -  m anfiy tebranish  yarim   sharlar 
p o ‘s tlo g ‘ idagi  l - ! l   q a v a tla rn in g   q o ‘z g ‘a lishini  aks  ettirad i,  bu  eh tim o i,  I—II 
qavatlardagi  apikal  (uch  tom ondagi)  dendritlam ing  sinxron depolyarizatsiyasiga 
b o g 'liq  b o ‘lsa kerak.
Y uzaga  ch iq arilg a n   po ten siallam i  qayd  qilish   usuli  analizato rlam in g   m iya 
p o ‘stlo g ‘idagi  v akillik  kartalarini  tuzishda  m iyaning  turli  b o lim la ri  o ‘rtasidagi 
bogM anishni  an iq la sh d a   h ar  xil  sistem alam ing  o ‘zaro  ta ’sirini  o 'rg a n ish d a   va 
farm akologik p rep a ra tla m in g  ta ’sirini tekshirishda keng q o ‘ llaniladi.
Narkoz.
  N ark o zd a  elektroensefalogram m a  xarakterli  ravishda  o ‘zgaradi.  Bu
118
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o 4zg arish larb erilad ig an  n ark o tik m o d d a n in g tu rig a  q ara b  farq q ilad i. E fir b u g 4lari 
n afasga o linganda yarim sharlar p o ‘stlo g ‘idagi ritm lar ancha te zla sh ad i, beta-ritm  
paydo boMadi. H arakat va nutqning q o ‘z g ‘alishi n arkozning fazasiga to ‘g ‘ri keladi. 
N arkoz chuqurlashgan sayin beta-ritm  teta-ritm  bilan alm ashinadi, s o ‘n gra «sukut» 
davrlari kelib chiqadi, ya’ni elektr tebranishlari qisqa vaqt y o ‘q o lib  turadi. N atijada 
efir bugMari ta ’sir etaverganda, elek tr faolligi batam om  susayadi. N arkozdan chiqish 
dav rid a elektroensefalogram m a te sk ari ta rtib d a o 'zg a ra d i.
B arbituratlar bilan yuzaga chiqariladigan narkozda ham , avval beta-ritm  turidagi 
tez tebranishlar kuzatiladi.  N arkoz chuqurlashgan  sayin  tez teb ran ish lar chastotasi 
kam ayadi, bu tebranishlam ingam plitudasi v a sinxronligi esa oshib boradi. Sekundiga 
14-16 chastotali, yuksak amplitudali (150 
mkv
 gacha) ritmik tebranishlar avjga chiqadi. 
Bular barbiturat yoylari deb ataladi. N arkoz yanada chuqurlashganda barbiturat yoylari 
y o ‘qolib, o ‘m iga teta-toMqinlar, so ‘ngra esa delta-toMqinlar vujudga keladi: toMqinlar 
oraligMda yarim  sharlar p o ‘stlog‘ining sukut  mtervallari oshadi.
N arkozda katta yarim  sharlar p o ‘stlogMning holatini elektroensefalografiya usuli 
bilan boshqarish jarrohlik klinikasida katta amaliy ahamiyatga ega boMib, narkotik modda 
berishni boshqarishga va narkozni  zarur darajada chuqur saqlashga  imkon beradi.