O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Lateral tizzasimon tana
 ko‘ruv signallarini k o 'ch iru v ch i yadrodir. Bu yadroning 
neyronlariga oldingi to ‘rt tepalikning birlamchi k o ‘ruv markazlaridan impulslar keladi. 
Lateral tizzasim on ta n a neyronlarining 
0
‘siqlari  k atta yarim  sharlar po ‘stlo g ‘in in g  
k o ‘ruv zonasiga boradi.
Medial tizzasimon tana
 eshituv yoMining ko 'ch iru v ch i yadrosidir. Bu y ad roning 
neyronlariga orqadagi to ‘rt tepalikning birlam chi eshituv m arkazlaridan im pulslar 
k eladi.  M ed ial  tiz za sim o n   ta n a   n e y ro n la rin in g  
0
‘siq la ri  k atta  yarim   s h a rla r  
p o ‘stlog‘ining  eshituv  sohasiga  boradi.
U zunchoq m iyadagi G oll v a Burdax y ad ro la rid an  boshlangan tolalar (lem n isk  
y o lla r i)  va orqa m iya bilan talam us 
0
‘rtasidagi y o ‘l o rqali, shuningdek, uchik n erv  
yadrolaridan  boshlanuvchi  to lalar  orqali  ta lam u sg a  keluvchi  im pulslar  teri,  y u z  
tana va q o 'l-o y o q  retseptorlaridan, p ro p rio retsep to rlard an  axborot olib keladi. B u 
ax borot  talam u sn in g  
orki  ventral yadrosiga  keladi.
  Bu  yadroning  n ey ro n la ri 
oladigan axborotini k atta yarim  sharlar p o ‘stlo g ‘ining orqadagi m arkaziy p u sh tasi
-   s o m a to s e n s o r   s o h a s ig a   k o ‘c h ir a d i.  O r t k i  v e n r a l  y a d r o g a   t a ’m  b i l i s h  
retseptorlaridan ham  im pulslar keladi. V isseroretseptorlardan keladigan im pulslar 
ham  ortki m edial ventral yadroga kiradi. Bu adashgan nerv qorin va chanoq nervlari 
ta ’sirlanganda  ortki  ventral yad ro d a  yuzaga  ch iq arilg a n   potensiallam i  te k sh irib  
aniqlangan (R.A. Durinyan). M iyachadan im pulslar ventrolateral yadroga kiradi, u 
yerdan katta yarim  sharlar po‘stlo g ‘ ining oldingi m arkaziy pushtasiga, y a ’ni m o to r 
zonasiga boradi. B a’zi m a ’lum otlarga qaraganda, 
talamusning oldingiyadrolariga 
visseroretseptorlardan va qism an hid b iluv retse p to rlarid a n  ham  im pulslar k elad i. 
Im pulslar talam usning oldingi yadrolaridan katta yarim  sharlam ing limbik sohasiga 
boradi.
R etseptorlam ing m uayyan guruhlaridan im puls oluvchi neyronlam ing talam u s 
yadrolaridagi jo y la sh ish i turli usullar bilan tekshirilgan.
J.  D yusser  de-Barren  m aym unlar  ustida tajrib alar  qilib,  talam us yadrolarining 
ayrim  qism lariga  strixnin  eritm asini  ingichka  ignada  yubordi  va  shundan  key in  
gavdaning teri yuzasidagi turli qism larda sezuvchanlik o ‘zgarishini tekshirdi. Strixnin 
eritm asi qaysi jo y g a yuborilishiga qarab, goh yuz sohasida, goh oldingi yoki keyingi
107
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

oyoqlar  sohasida  se zu v c h an lik   ortishini 
(giperesteziya
  kelib  chiqishini)  aniqladi. 
Sezuvchanlik  g av d an in g ,  ayniqsa,  qarama-qarshi  to m o n id a  k o ‘proq  buziladi.  V. 
Mauntkastl va E. X en n e m an  talam us orki ventral yadrosining turli qism lariga y upqa 
elektrodlar  k iritib ,  g a v d a n in g   turli  qism lari  ta’sirla n g an d a  yuzaga  chiqarilgan 
potensiallam i  qayd  q ilish d i. G avdaning turli sohalaridagi retseptorlardan keluvchi 
impulslar ortki ventral yadroning turli qismlariga kirishi mushuk, quyon vam aym unlar 
ustidagi tajribalardan k o ‘rsatib berildi. Boshning yuz qism i va oldingi oyoqlar, ayniqsa 
distal qism lari (m ay m u n lam in g  barm oqlari) sezuvchanligining talam usdagi vakillik 
sohasi tana va keyingi o y o q la r sezuvchanligining vakillik sohaga qaraganda kengroq. 
B uning m a’nosi shuki, y u z  v a  oldingi oyoqlam ing retseptorlaridan impuls oladigan 
neyronlar tana va k ey in g i oyoqlam ing retseptorlaridan ax borot oluvchi neyronlarga 
qaraganda  ancha  k o 'p ro q .  G av d a  ayrim  qism larining  yadrodagi  vakillik  sohalari 
q at’iyan chegaralangan m ay d o n lar b o ‘lmay, qism an bir-birini qoplaydi. G avdaning 
tegishli qism idagi ekstroretseptorlardan signal  oladigan neyronlar yadroning qaysi 
qism lari b o ls a , v isseroretseptorlardan impuls oluvchi zonalarham  o ‘shaqism larida 
ekanligi yuzaga c h iq arilg a n  potensiallarusuli bilan k o   rsatib b en ld i.
E k steroretseptorlar b ila n  visseroretseptorlardan keluvchi im pulslar shu tufayli 
o ‘z a ro ta ’sire tish i m u m k in . A ks etgan og‘riq la rh a m  sh u  bilan izohlansa kerak. Bu 
o g ‘riq la r  s h u n d a n   i b o r a t k i,  m uayyan  ich k i  a ’z o d a g i  p a to lo g ik  ja ra y o n d a  
v isseroretseptorlardan k elu v ch i  im pulslar oqim i o ‘sha a   zo ustidagi teri yuzasida 
sezuvchanlikning b u z ilis h ig a  sabab b o ‘ladi.
G avdaning tu rli q ism la ri ta ’sirlanayotgani haqidagi  signallam i qabul qiluvchi 
talam ik  n eyronlardan  im p u lsla r  katta yarim   sharlar p o ‘stlo g ‘idagi  som atosensor 
sohaning turli q ism larig a k irad i, bu zonada teri va m uskul-bo‘g ‘ im retsepsiyasining 
vakilligi ham m uayyan faz o d a  taqsim langan b o ‘ladi.
K ol z   to ‘r   p a r d a s in in g   tu rli  qism larid ag i  re ts e p to rla rid a n   im puls  olu v ch i 
neyronlam ing fa z o d a   b ir   q a d a r chegaralanganligi  lateral  tizzasim on  tañada ham  
qayd qilinadi.  K o rtiy  a ’z o sin in g  turli qism laridagi  retseptorlardan im puls oluvchi 
neyronlam ing faz o d a, shuningdek, b ir q adar chegaralanganligi m edial tizzasim on
tañada ham  kuzatiladi.