O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Miyachani olib tashlash naiijalari.
  M iyachani  olib tashlash  yoki  shikastlash 
n a tija sid a   statik v a  stato-kinetik  reflek slar  buziladi;  ayniqsa  ixtiyoriy  harakatlar 
izdan  c h iq ad i.  B undan  an glashiladiki,  m iyacha, birinchidan,  gavda  vaziyatining 
to n ik  reflekslariga va holat reflekslariga (bu reflekslami m iya o ‘zanining m arkazlari 
y u za g a ch iq arad i),  ikkinchidan, k a tta  yarim  sharlar p o ‘stlog‘ ining m otor zonasiga 
va u bilan  b o g ‘langan nerv m ark azlarig a ta ’sir etadi.
M iyachaning b ir yarm i olib tashlangach tegishli tom ondagi oyoq yozilib qoladi: 
hayvon o ‘m id a n  turm oqchi boMib b u rilganda yonboshlab y iqiladi yoki operatsiya 
q ilin g a n   to m o n g a   d o ira   b o ‘y !ab   h ara k atla n a  b o sh lay d i 
(manej  harakatlari). 
K ey inch alik , dastlabki o g ‘ ir h o d isa la r o ‘tib  ketgach, hayvon o 'm id a n  tura va yura 
b o sh la y d i,  lekin  operatsiya  q ilin g an   tom ondagi  harakatlam ing  b e o ‘xshovlik  va 
buzilish elem entlari um rbod saqlanadi.
M iy a c h a   b u tu n la y   o lib   ta sh la n g a n d a   yan ad a  o g ‘ ir  h o d isa la r  ro ‘y  berad i. 
O p e ra tsiy a d a n   keyingi  dastlabki  k u n lard a  hayvon  tam om ila  o jiz   boMadi;  uning 
o y o q q a   tu rish g a urinishi  m uvaffaqiyatsizlik  bilan  tugaydi.  H arakatlar sekin-asta 
tiklanadi-yu tartibsizligicha qolaveradi. H ayvon gandiraklaydi, yiqilib tushadi, boshi 
v a   a y o q la ri  b ir  talay  o rtiqcha  h ara k a tla r  qiladi;  bu  harakatlar  beqiyos  katta  va 
n o an iq   b o ‘ladi.  H ayvon  tik k a  tu rg a n d a   m uvozanatni  saqlash  uchun  oyoqlarini 
k e n g  q o ‘y ish g a m ajbur boMadi.
102
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O dam ning  m iy a ch a si  zararlangan  ta q d trd a  k o 'z in i  o ch ib   tikka  tursa  ro sa  
g an d ira k lay d i,  k o 'z in i  y u m ib   o lsa ,  y iq ilad i,  e n ta k -te n ta k   yuradi;  h a ra k a tla r 
uyg‘unlashm agan boMadi, m uskullam ing a n ta g o n is ts   guruhlari bilan tez h arakat 
qilish  imkoniyati,  m asalan,  qoMni  qatorasiga  b ir  n e c h a   m arta  bukish  va  yozish  
imkoniyati buziladi (bu sim ptom  
adiadohokinez
 d eb  ataladi).
Hayvonlaming m iyachasini o lib tashlashdan keyin h arakat apparatiningbuzilish 
sim ptom larini  birinchi m arta  L.  Lyuchiani m ukam m al  ta sv ir etgan  uch sim ptom : 
atoniya, asteniya v a astaziya k elib  chiqqanini kuzatg an .  K eyinchalik yana b o sh q a 
sim ptom lar; atoksiya, dezekvilibratsiya v a d ism e triy a  ham  tasv ir etilgan.
D ezekvilib ratsiya
  m u v o z a n a tn in g   b u z i l i s h i d a n   ib o r a t.  M a y m u n la r  
m iyachasining flokulo-noduiyar b o ‘lagi olib tash lan g an d a shu sim ptom kuzatiladi, 
chunki  bu  boMak  uzunchoq  m iyaning  v estibulyar  y ad ro la ri  bilan  cham barchas 
bogMangandir. B unday operatsiyadan keyin g av d a v aziyati reflekslari va ixtiyoriy 
harakatlar  aytarli  buzilm asdan  turib  m uvozanat  r o ‘y -ro st  buziladi.  O peratsiy a 
qilingan maymun y otsa, unda h arakat buzilishi h e c h  b ir q ayd qilinm aydi. H ayvon 
ovqatni q o ‘ li bilan olib o g ‘ziga yaqinlashtira oladi, o ‘tira  oladi, lekin buning uchun 
devorga  suyanishga  m ajbur  boMadi,  tikka  turish g a  esa  qurbi  yetm aydi.  H ayvon 
yurganda qafas d ev o rlarig a yopishishga  m ajbur boMadi.
M uskullar tonusining  yo ‘q o lishi,  y a ’ni 
atoniya
  m iyacha  olib  tashlangach  b ir 
necha kundan keyin r o 'y  beradi (operatsiyadan keyingi dastlabki vaqtda m uskullar 
tonusi, ayniqsa yozuvchi  m uskullar tonusi  keskin  d a ra ja d a  oshgan boMadi).  L.A . 
O rbelining  kuzatish larig a  qaraganda,  b a ’zi  m u sk u l  g u ru h larin in g   tonusi  uzoq 
m uddatdan  keyin  o sh ib   qolishi  m um kin.  Shu  sa b a b li  m iyachani  olib  tash lash  
m u sk u lla r  to n u sin in g   y o ‘q o lis h id a ,  y a ’ni  a to n iy a d a   e m a s,  balki  m u sk u lla r 
tonusining boshqarilm ay qolishida, y a ’ni