O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

kortikalizatsiya
  ro ‘y  b erg a n lig i  tu fa y li  p o ‘stloq  ostidagi 
tu zilm alar,  oraliq  m iya  va  re tik u ly a r  form atsiya  fao liy ati  k a tta   yarim   sharlar 
p o ‘stlo g ‘iga  hayvonlardagiga  nisbatan  k o ‘proq  b o ‘y sungan.
M iy ach a. M iya o ‘zani va m arkaziy nerv sistem asining oliy boMimlari -  po ‘stioq 
o stid ag i  y ad ro la r  va  bosh  m iy a   k a tta   yarim   sh arlari  p o ‘s tlo g ‘ining  reflektor 
re a k siy a la rin i  y u za g a  c h iq a r is h d a   m iy ach a  m uhim   a h a m iy a t  k asb   etad i.  U 
organizmdagi hamma murakkab harakat aktlarini, shu jum lad an  ixtiyoriy harakatlami 
uy g ‘unlashtirish  (k oordinatsiya)da  qatnashadi.
M iyacha (cerebellum ) o ‘rta qism i -  chuvalchang (verm is) va uning ikki yonidagi 
ikkita yarim  sh arv a ikkitayon boM ak(lobi flocuionodulares)dan  iborat.  Filogenetik 
jihatdan eng qadimgi tuzilm alar -  flokulonodulyar b o ‘ laklar q adim gi m iyacha ham 
d eb a ta lad i. M iyacha yarim  sharlari oldingi va orqadagi b o 'la k  d eb  ikkigaajratiladi; 
orqadagi b o ‘lak yana ikki qism ga boMinadi.  M iyachaning filo g e n etik jih atd an  eng 
yosh  tuzilm asi-orqadagi  b o 'la k n in g   oldingi  qism i  yangi  m iy a ch a  deb  ataladi;  u 
odam da va yuksak darajadagi  m aym unlarda eng k o ‘p  ta ra q q iy  etadi.
M iyacha yarim  sh arlarin in g y u q o ri yuzasi  1 
mm
 dan 2 ,5  mm g acha qalinlikdagi 
miyacha po ‘stlog'i
 degan k u lrang m oddadan iborat. M iy a ch a p o ‘stlo g ‘t uch qavat
-  yuza, yoki molekular qavat, Purkine hujayralari qavati va ichki -  granulyar qavatga 
ajratiladi.
99
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

N  u c lc u »  
fastigii
Nucleus
deniatus
3 5 - r a s m .  H arak atlarn i 
b o sh q a rish d a  m iy ach an in g  
ah a m iy a ti:
A -  m iyachaning (ko 'ndalang 
kesim)  ta rk ib iy q ism i;  B -  
harakat fa o liy a tin i boshqarishda 
m iyachaning boshqa tuziimaiari 
bilan aloqasi.
M iy a ch a n in g   aso siy  m assasini  tashkil  etad ig an  oq m oddasida kulrang m odda 
to'p lam lari -  
miyachayadrolari
 bor. M iyachaning h ar b ir yarim sharida bu  y adrolar 
uch  ta d an :  tis h s im o n   y ad ro   (n u cleu s  d e n ta tu s ),  probkasim on  y ad ro   (n u c le u s 
em boliform is) v a  sh arsim o n  yadro (nucleus glo b o su s) b o ‘ladi. M iyachaning o ‘rta  
qism i (v e rm is)d a  ik k ita c h o d iry a d ro si (n u cleu s fastigi)bor.
M iyacha m a rk a ziy  nerv sistem asining bosh q a boMimlariga b irtalay nerv tolalari 
orqali  b o g ‘la n a d i,  bu   to la la r 
miyachaning pastki,  o'rta  va yuqori oyoqchalari 
degan uchta q a lin  t a ’m ni hosil qiladi.
O rq a m iy a  b ila n  m iy a c h a o ‘rtasidagi tutam lar(F lek sig tu tam lari) h am daG oIl va 
B u r d a x   t u t a m l a r i n i n g   u z u n c h o q   m iy a d a g i  y a d r o la r i d a n ,  s h u n in g d e k , 
p ro p rio re tsep to rla r bilan vestibuloretseptorlardan  im pu lso lib k elu v ch i vestibulyar 
yadro  to la la ri  m iy a ch a n in g  pastki  o yoqchalari  orqali  o ‘tadi.  Katta  yarim   sh arlar 
p o ‘s tlo g ‘idan  (a s o s a n   presentral  p u sh ta d an )  m iy ach ag a  im puls  o lib   kelad ig an  
tolalar o ‘rta oyoqchalar(m iyachadan V aroliy k o ‘prigigaboruvchioyoqchalar) orqali 
o ‘tadi. G o v ersn in g  o rq a  m iya tutamlari va oldingi to 'r t tepalikdan boshlangan tolalar 
m iyachaga y u q o ri o y o q ch a la r orqali kiradi.
M iy a c h a d a n   k e lu v ch i  afferent  to la la r  m iyachaning  m arkaziy  y ad ro la rid an
100
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boshlanib, m iyachaning asosan yuq o ri o y o q ch a la ri orqali o ‘tadi va o ‘rta  m iy a n in g  
qizil  yadrosida,  talam us  va  gipotaiam us  y ad ro larid a,  m iya o ‘za n in in g   retik u ly a r 
form atsiyasida  -   p o 's tlo q   ostidagi  y a d ro la rd a   v a   uzunchoq  m iy a d a  (k e sis h ib ) 
tugaydi.  M iyachadan  talam usga  k eladigan  im pulslar  shu  yerda  yan g i  n ey ro n g a  
o ‘tadi, bu n eyron esa katta yarim sh a rla r p o ‘stlo g ‘ining m otor (h arak atlan tiru v ch i) 
sohasida tugaydi.  Q izil yadroga keluvchi  im p u lslar orqa m iyaga b o ru v ch i  r u b ro ­
spinal tutam ni hosil qiladigan neyronlarga o ‘tadi. Shunday qilib, m iyacha m ark aziy  
nerv tizim ining ham m a bo'lim lariga afferen t va efferent tolalar orqali b o g ‘ langan.