O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Stato-kinetik reflekslar.
  G av d a aylantirilganda yoki  g a v d a n in g  ayrim  a ’zolari 
bir-biriga nisbatan siljiganda sta to -k in etik  reflekslar kelib c h iq ad i.
G av d a aylantirilganda  b o sh n in g  quyidagi  harakatlari  k u za tilad i:  bosh  avvalo 
gavdaning aylanayotgan  tom oniga  qaram a-qarshi  to m o n g a  q a ra b   m um kin  qadar 
sekin-asta  aylanadi,  s o ‘ngra  te z   h arakatlanib,  tanaga  n isb a ta n   no rm al  vaziyatni 
oladi;  shundan  keyin  bosh  q ara m a-q arsh i  y o ‘nalishda  ta g 'in   sekin  aylanadi  va 
yana tez buriladi va hokazo.  B oshning bunday harakatlari 
bosh nistagmi
deb ataladi.
G avda aylantirilganda  ko‘z  sh u n g a  o ‘xshash reaksiya k o ‘rsatad i,  y a ’ni  gavda 
qaram a-qarshi tom onga sekin-asta  buriladi  va tezlik bilan b o sh la n g ‘ich vaziyatga 
keladi.
G av d a harakatlarida ayrim   a 'z o la r  vaziyati  o ‘zgarib, ta n a  v a  q o ‘l oyoqlardagi 
m u sk u lla rto n u siq a y ta  taqsim lanadi.  M asalan. it b ir o y o g ‘ ini  k o ‘tarsa, qolgan uch 
oy o g ‘idagi  tonus  kuchayadi,  shu  tufay li  it tikka turganda g a v d a   vaziyati  barqaror 
b o ‘lib, qoladi.
H ayvonlarda stato-kinetik reflek slar o ‘rta m iya yad ro larin in g  m uqarrar ishtiroki 
bilan yuzag a chiqadi.
M iy a o 'z a n in in g  r e tik u ly a r  fo rm a tsiy a si. M iy a o 'z aw 'w '/ig m ark az iy q ism id a 
turli tipdagi katta-kichik h ujayralam ing diffuz to ‘plam laridan ta rk ib  topgan tuzilm a 
anatom  iya nuqtayi nazaridan ajra tila d i, ulardagi hujayralar turli y o ‘nalishda yotgan 
b irta la y  tolalarbilan q a lin o ‘raladi.  B u s o h a d a g in e rv to ‘q im asiningm ikroskopdagi 
tashqi  k o ‘rinishi  to ‘rga o ‘xshaydi,  sh u n in g  uchun uning tu z ilish in i  o 4tgan asm ing
93
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ikkinchi y a rm id a  b irinchi m arta tasv irlag an  O . D eyters 
to 'nimon formatsiya
 yoki 
retikulyarformatsiya
 deb atadi. Retikulyar formaisiyaning tuzilishini V. M . Bexterev 
bilan  R a m o n   K axa!  m ukam m al  ta sv irla sh g a n .  S trukturasi  jih a td a n   retik u ly ar 
fo rm atsiy ag a y aq in   turadigan  y adrolar ta lam u sd a ham   bor;  bu yadrolardan  m iya 
po ‘slog‘ig a b o ru v ch i nerv tolalari g ‘ayri m axsus (nospetsifik) y o ‘ I lam i hosil qiladi.
R etikulyar form atsiyaning fiziologik aham iyatini yaqindagina aniqlandi, buning 
uchun re tik u ly a r form atsiyaning turli q ism larini tajribada yem irib yoki ta ’sirlab va 
ulardan  b o sh la n u v c h i  nerv  yoMlarini  q irq ib   q o ‘yib,  katta  yarim   sh arlar  va  orqa 
miyadagi elektrfaolliginingo'zgarishlari tekshirib k o ‘rildi. Retikulyar formatsiyaning 
turli  q is m la rig a   ta ’sir  etish  uchun  e n g   ingichka  elektrodlar  qoM laniladi  va  bu 
elek tro d la m i k iritish  uchun stereotaksis  usulidan foydalaniladi.
M arkaziy n erv  sistemasining ham m a bo'lim laridagi tonus va q o ‘zg‘aluvchanlikni 
boshqarishda retikulyar form atsiyaning k atta aham iyati borligi aniqlandi. Retikulyar 
form atsiya tushuvchi retikulo-spinal y o ‘llar orqali orqa miyaning reflektor faoliyatini 
faollashtira o la d i, shuningdek, torm ozlay olad i, ko'tariluvchi y o 'lla r orqali esa katta 
yarim sh a rla r p o 'stlo g 'in i faollashtira oladi, retikulyar form atsiyadanvatalam usning 
n ospetsifik y ad ro la rid a n  keluvchi im p u lslar katta yarim  sharlar p o ‘stlo g ‘ini tiyrak 
holda s a q la b  tu rad i.  R etikulyar form atsiya ta ’sirida reflektor reaksiyalar kuchliroq 
va an iq ro q  b o ‘ lib, qoladi.
nv>> M'Muiga iMtMheiubtfa t>M>
3 4 -rasm . Retikulyar formatsiyaning (RF) ahamiyati. 
A  -   R F ning  y uqoriga  yo'nalgan  ta ’siri,  B  -   RFning 
pastga yo‘nalgan ta ’s iri-1 -  RFning osonlashtiruvchi va 
torm ozlovchi  sohalarini qitiqlash tajriba chizm asi.  II -  
o rq a   m iy a   m o t o n e y r o n la r in in g   h o ia t i:  a  -   RF 
qitiqlanmaganda, b-osonlashtiruvchi sohaqitiqlanganda, 
d -to rm o z lo v c h i sohaqitiqlanganda.
immiiM  1»'«k