O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Download 13,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/243
Sana07.07.2021
Hajmi13,57 Mb.
#112049
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   243
Bog'liq
Normal fiziologiya (O.Alyaviya va b.) (1)

S kelet  m uskullarining  tonusi.  M u sk u llar  tinchlik  holatida  ham   batam om  
bo‘shashmaydi, bir qadar taranglikni  saqlab qoladi,  bunday holat tonus deyiladi. 
Tonusning  tashqi  ifodasi  shuki,  m uskullar  m a’lum  darajada  elastik  b o ‘ladi. 
Elektroflziologik  tekshirishlar  shuni  k o ‘rsatadiki,  skelet  m uskullarining  tonusi 
muskulga katta interval bilan ketma-ket keluvchi nerv impulslariga bog‘liqdir. Ana 
shu impulslar orqa m iyaningm otoneyronlarida vujudga keladi, bu m otoneyronlar 
faolligini esa yuqoriroqdagi markazlardan, shuningdek, periferiyadagi muskullaming 
tolalaridagi  cho‘zilish  retseptorlaridan,  muskul  gulavasidan  keluvchi  im pulslar 
ushlab turadi.
Muskul gulavasining sezuvchi impulslari orqa ildizlar orqali miyaga kiradi, shu 
ildizlami qirqib qo‘yish natijasida m uskulning batamom bo‘shashib qolishi skelet 
muskullarining tonusi refleks yo‘li bilan kelib chiqishini ko‘rsatadi.
M uskulning charchashi.  Hujayra,  a ’zo  va butun  organizm  ish  qobiliyatining 
vaqtincha  kamayishi  va  dam  olishdan  keyin  esa  tiklanadigan  holat  charchash 
deyiladi. Ozgina yuk osilgan muskulga uzoq vaqt elektrstim ullar bilan ta ’sirlansa, 
shu  muskul  qisqarishlarining  am plitudasi  asta-sekin  nolga  yetgunicha  kam ayib 
boradi.  Bu  holatni  egri  chiziq  bilan  tasvirlansa,  charchash  egri  chizig‘i  olinadi. 
M uskul  charchaganda  qisqarishlar  am p litu d asi  o ‘zgarishi  bilan  b ir  q ato rd a 
qisqarishning latent davri uzayadi, bundan m a’Iumki, qo‘zg‘aluvchanlik pasayadi.
Bunday o ‘zgarishlar muskul  ishlay boshlagandan keyin darhol yuz berm aydi, 
balki bir qadar vaqt o ‘tadi, bu davr m obaynida qisqarishlar amplitudasi ortadi  va 
muskulning  q o ‘zg ‘a!uvchanligi  ham  b ir  q ad ar  ortadi.  Bunday  paytda  m uskul 
ta’siming muayyan ritmi va kuchida ishlashga moslashib qoladi, ya’ni «o‘rganadi». 
Ta’siryanada uzoq davom etsa musku! tolalari charchaydi.
Organizmdan ajratib olingan muskulga uzoq ta ’sir etilganida ish qobiliyatining 
pasayishiga  ikkita  asosiy  sabab  b o ‘ladi.  Birinchisi,  muskul  uzoq  vaqt  ishlab 
turganda m odda almashinuvi chiqindilari to'planadi, bular esa muskul tolalarining 
ish qobiliyatini  pasaytiradi.  Shu  bilan  birga  kaliy  ionlari tolalardan  tashqariga — 
hujayra atroflga to ‘planib, qo‘zg‘aluvchan  membrananing harakat potensiallarini 
vujudga keltirish qobiliyatini susaytiradi.
Organizmdan ajratib olingan muskul charchashining ikkinchi sababi, m uskulda 
energiya  zaxirasining  sekin-asta  kam ayishidir.  A jratib  olingan  m uskul  uzoq 
ishlaganda glikogen  zaxiralari  keskin  darajada  kamayadi,  qisqarish  uchun  zarur 
bo‘lgan ATF, kreatinfosfatning resintez jarayonlari buziladi.
Ajratib olingan muskulda, biz yuqorida tahlil qilgan charchashga olib keluvchi 
sabablami tirik organizm ishlab turganda yuz beradigan charchashga olib keluvchi 
sabablarga solishtirib boMmaydi. Buning sababi, organizmda muskulning uzluksiz 
qon  olib  turishida,  qon  bilan  oziq   m o d d alarn in g   kelib  turishida  va  m o d d a 
alm ashinuvi  chiqindilarining  chiqib  ketishi  bilan  izohlanadi.  A sosiy  tafo v u t 
shundaki, organizmda nervdan muskulga q o ‘zg‘atuvchi impulslar kelib turadi. Nerv-
49
www.ziyouz.com kutubxonasi


muskul birlashmasi muskuJ tolalariga nisbatan tezroq charchaydi va shu munosabat 
bilan nervdan muskulga q o ‘zg ‘alishlar o ‘tmay qolishi sababli muskul uzoq ishlab, 
toliqishdan  saqlanadi.
Butun organizmda nerv m arkazlari ish vaqtida nerv-muskul birlashmasidan ham 
Ügariroq charchaydi. Organizm dagi charchash jarayonining kelib chiqishida nerv 
m arkazlari holati o ‘zgarishining ahamiyati katta ekanligini k o ‘rsatuvchi ishonchli 
d a liila r  bor.  M asalan,  tek sh irilay o tg an   kishiga  «yengilgina  savatni  k o ‘tarib 
turibsan», deb ishontirilsa, u o g ‘ir qadoq toshli savatni ko‘tarib tura oladi. Yengil 
savat ko‘tarib turgan kishiga «og‘ir qadoq toshli savat tutqazildi», deb ishontirilsa, 
aksincha u tez charchaydi.
Y uqoridabayon etilgan faktlardan anglashiladiki, organizmdan ajratib oüngan 
skelet  muskuliga  bevosita  ta ’sir  etilganda,  uning  charchashi,  harakatlantiruvchi 
nervga  ta ’sir  etilganda  nerv  m uskul  birlashmasida  charchash  va  tabiiy  faoliyat 
sharoitida butun organizmdagi harakat apparatining charchashi faqattashqi ifodasi 
bilan bir-biriga o ‘xshaydi,  ularda muskullar qisqarishining kuchi  va amplitudasi 
pasayadi, lekin kelib chiqish m exanizmi jihatidan esa bir-biridan katta farq qiladi.

Download 13,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   243




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish