O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Download 13,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/243
Sana07.07.2021
Hajmi13,57 Mb.
#112049
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   243
Bog'liq
Normal fiziologiya (O.Alyaviya va b.) (1)

Q isqarishjarayonida issiqlik hosil bo ‘iishi va qisqarish energiyasi. Gelmgols 
v a Danilevskiylar XIX asm ing  ikkinchi  yarmidayoq  muskul  ishlayotgan paytida 
issiqlik ajratib chiqishini k o ‘rsatib berdilar.
Xill va uning safdoshiari yuksak darajada sezuvchan asboblaryordamida muskul 
bilan nervning tinchlik holatida hamda q o ‘zg‘algan paytida hosil bo‘lgan issiqlikni 
qayd qildilar v a o ‘lchadilar. Xill issiqlik hosil bo‘lishining kelib chiqishi va issiqlik 
ajralish vaqtiningavj olishiga qarabikkita davrga bo‘ldi. Birinchi davr ikkinchisidan 
1000 marotaba qisqa bo‘lib, bu davm ing boshlang‘ich issiqlik hosil bo‘lish davri 
d e b   a ta d ila r .  Bu  d a v r   m u s k u l  q o ‘z g ‘alg a n d an   to r tib   to   m u sk u ln in g  
b o ‘shashishigacha  davom  etadi.  Bosh!ang‘ich  issiqlik  hosil  b o ‘lish  davri  o ‘z 
navbatida bir nechaqism ga boMinadi: a) faollashish issiqligi; b) qisqarish issiqligi; 
d)  bo'shashish  issiqligi.
Faollashish issiqligi -  ta ’sir berilganidan keyin muskul tolalari qisqarguncha 
ajralib chiqadi. Shu sababli issiqlikning bu qismi muskulni qo‘zg‘almagan hoiatdan 
faol holatga o ‘tkazuvchi kim yoviy jarayonlaming issiqlik effekti deb qaraladi.
Q isqarish  issiqligi  -   m uskulning  qisqarish jarayoni  paytida  ajralib  chiqadi. 
M uskulning  qattiq  cho‘zib,  qisqarishiga  to‘sqinlik  qilinsa,  bu  issiqlik  ajralib 
chiqmaydi.
B o'shashish  issiqligi  -   m uskul  b o ‘shashgandan  so ‘ng  ajralib  chiqadigan 
issiqlik qismidir. Agar muskul qisqarish davomida yuk ko‘targan bo‘lsa, qisqarib 
b o ‘lgach, issiqlikko‘proq ajralib chiqadi.
Issiqlik  hosil  bo‘lishining  ikkinchi  davri,  muskul  b o kshashgandan  sokng,  bir 
necha daqiqa davom etadi va kech qoluvchi yoki tiklanuvchi nomi bilan ataladi. Bu 
d av r  issiqlik  hosil  boMishi  A TF  r&sintezini ta’minlovchi  kimyoviy jarayonlarga 
b o g ‘liq.  X illningta’kidlashicha,  bu davrda oldingi davrdan  farqli o ‘laroq, 90 % i 
tiklanuvchi issiqlik oksidlanish jarayonida hosil bo‘ladi va issiqlikning atigi  10%  i 
moddalar almashinuvining anaerob jarayonlarida yuzaga keladi. Tiklanuvchi issiqlik
50
www.ziyouz.com kutubxonasi


o'zm ing  kattaligi  bo'yicha,  muskul  qisqarganda  ajralib  chiqadigan  issiqlikning 
kattaligi  bilan  tengdir.  ATF  resintezida  va  pirouzum   kislotaning  oksidlanish 
jarayonlarining  aham iyati  kattadir.  M uskul  m o n o y o d atsetat  kislotasi  b ilan 
zaharlansa,  sut  va  pirouzum  kislotalarining  glikoliz  y o ‘li  bilan  hosil  bo‘lishini 
to‘xtaydi.  Bu  holatda  kechikuvchi  issiqlik hosil  b o ‘lishi  va  ATF resintezi,  hatto 
kislorod yetarli bo‘lganda ham deyarli barham topadi.
Muskullar ishi va kuchi.  Skelet muskulining asosiy vazifasi  ish bajarishdadir. 
Eksperimenta! va klinik fiziologiyada muskul ishini va kuchini bilish katta ahamiyatga 
ega.
Muskul  ishi  u  ko‘targan  yukning  muskul  qisqarish  kattaligiga  ko‘paytmasi 
bilan 
0
‘lchanadi, y a’ni kg/m yoki gramm/sm larda ifodalanadi:
A=F. S
Agar muskul yuksiz qisqarsa (izotonik rejim da) u holda mexanik ish nolga teng 
bo‘ladi.  Muskul ko‘tara olmaydigan darajada yuk o silsa va u qisqara olmasa,  bu 
holda ham mexanik ishning qiymati nolga teng bo‘ladi. Yukning kattaligi muskulning 
qisqarish  darajasi  va  bajaradigan  ¡shining  o ‘rtasida  b o g ‘lanish  bor.  Bir  qadar 
o ‘rtachayuk berilganda muskul ko‘proq ish bajarganligi o'tkazilgan tajribalardan 
ma’Ium bo‘ldi.
Muskul kuchini  o ‘lchash uchun  u  ko‘tara oladigan  maksimal yuk aniqlanadi. 
Bu kuchjuda katta bo'lishi mumkin. Masalan, itn in g jag 4 muskullari gavda vazniga 
nisbatan 8 -9  baravar ortiq yukni ko‘tara olishi aniqlangan. Bir xil sharoitda muskul 
kuchi  uning  uzunligiga  bog'liq  b o ‘lmay,  balki  k o 'n d a la n g   kesimiga  bogMiq: 
muskulning flziologik ko‘ndalang kesimi, ya’ni muskuldagi hamma tolalar ko‘ndalang 
kesimlarining yig‘indisiga to‘g‘ri proporsional. Agar tolalar kesimlarining yig‘indisi 
qancha katta bo‘lsa,  u ko‘tara oladigan yuk shuncha katta b o lad i.
Tolalari  uzunasiga  ketgan  m uskullardagina  fizio lo g ik   ko‘ndalang  kesim  
geometrik  ko‘ndalang  kesimga  mos  keladi,  tolalari  qiyshiq  yotgan  muskullarda 
tolalar  ko‘ndalang  kesimlarning  yig*indisi  m uskulning  geometrik  ko‘ndalang 
kesimidan ancha ortiq bo'ladi.
Shu sababli tolalari qiyshiq yotgan muskulning kuchi tolalari uzunasiga yotgan 
xuddi  shunday  qalinlikdagi  muskulning  kuchidan  ancha  ortiq  b o lad i.  Muskul 
kuchini  topish  uchun  u  k o ‘tara  oladigan  m aksim al  yuk  fiziologik  ko‘ndalang 
kesimning  kvadrat  santimetrlari  soniga  bo‘linadi,  kg/sm*  hisobidan  ifodalangan 
absolyut  kuch  odam ning  boldir  muskulida  5,9,  y elk a   muskulida  8,1,  chaynov 
muskulida  10  ga  teng  bo'ladi.  Odamlardagi  m uskullam ing  aksariyati  patsimon 
tuzilgan. Patsimon muskulning fiziologik k o ‘ndalang kesim i katta, shuning uchun 
ham kuchi ortiq bo‘ladi.
Silliq  m uskullar.  Silliq  muskullar  ichki  a ’zolar,  qon-tom ir va  limfa tom irlar 
devorida va terida  uchraydi.  Morfologik jihatdan  skelet  va yurak muskullaridan 
farqqiladi, ulardatarg‘illilik bolmaydi.

Download 13,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   243




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish