O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Limfotsitlar
 -  suyak k o ‘m igida hosil  b o ‘ladi v a  q o n g a  tushgach to ‘qim alarda 
shakllanadi. A yrisim on b ezda sh akllanganlari T  -  lim fo tsitlar (thym us -  so ‘zidan 
olingan)  deb ataladi.  T  -   lim fotsitlam ing bir necha  turlari  m avjud.  T  -  
killerlar 
yoki q otillar (inglizcha tu  kill -  o ‘ Idirm oq) nishon h u ja y ra lam i, jum ladan yuqum li 
kasallik lam i  chaqiruvchi  m ik ro o rg an izm lar,  o ‘sm a  h u ja y ra la r  va  boshqalam i 
0
‘ldiradi. T
-xelperlar
  yoki imm unitet qilishdayordam chilar. U la r T —
T.-xelperlar, 
hujayra  im m unitetini  kuchaytiruvchi  va  T  -   B  -  
xelperlar
 gum oral  imm unitetni 
kuchaytiruvchilardan iborat. T -  
amplifayyerlarT -
 va B - ,  ayniqsa T  -  lim fotsitlar 
fu n k siy asin i  kuch ay tirad i. 
T -   supressorlar
  -   im m un  ja v o b n i  susaytiruvchi 
lim fotsitlar. U lar T  -  T
-supressorlar
 hujayra im m unitetini pasaytiruvchi va T  -  B
-  
supressorlar  -
  g u m o ra l  im m u n ite tn i  p a s a y tiru v c h ila rg a   b o ‘lin a d i.  T   -  
shakllantiruvchi
 (differensiyalovchi) yoki T d -  lim fotsitlar qo n  ishlab chiqaruvchi 
a ’zolarining o ‘zak hujayralari faoliyatiga ta ’sir k o ‘rsata d i, y a ’ni suyak k o ‘m igida 
eritrotsitar, leykotsitar va tro m b o tsitar h u jay ralam in g  hosil b o ‘lish nisbatiga ta ’sir 
qiladi. T  -  
qontrsupressorlar
 T  -  su p resso rla r faoliyatini susaytirish orqali immun 
javobni kuchaytiradi.  T  
- xotira hujayralari
 a w a l  ta ’s ir q ilg a n  antigenlar haqida 
axborotni xotirasida saqlash orqali im m un ja v o b n i tezlashtiradi.
L im fotsitlam ing b oshqa turi  B -  
limfotsitlar
 (b u rsa  -  s o ‘zidan olingan) odam  
va sutem izuvchilarda suyak ko ‘m ig id a yoki ingichka ich ak d a joylashgan lim foid -  
epitelial tizim da shakllanadi. B -  lim fotsitlar antigenlar va sitokinlar ta ’sirida antitelo 
ajratib chiqaruvchi plazm atik h u ja y ra larg a aylanadi. B  -  
limfotsitlaming
 quyidagi 
turlari m avjud: B -  qotillar, B -  x elp erlar va B -  supressorlar.
B -  
killerlar
 ham T  -  killerlar kabi vazifalam i bajaradi. B -
xelperlar
 antigenlami 
tanishtiradi, T d -  lim fotsitlar v a  T  -  su p resso rlar faoliyatini kuchaytiradi, hujayra 
v a   g um oral  im m unitetlarda  is h tiro k   e ta d i.  B  -  
supressorlar
  a n tite lo   ishlab 
chiqaruvchi hujayralar -  B -  lim fotsitlar proliferatsiyasini torm ozlaydi.
T  va B limfotsitlardan tashqari O  lim fotsitlar ham  m avjud. A yrim  tadqiqotchilar
O  lim fotsitlam i natural (tabiiy) k iller hujayralar yoki N K  -  lim fotsitlardeb atadilar. 
N K   lim fotsitlar yot  hujayralam i  «teshib  yuboruvchi»  perfo rin   deb  nom lanuvchi 
oqsil ishlab chiqaradi. Sitotoksik lim fotsitlar (STL)proteolitik ferm entlar (sitolizinlar) 
ishlab chiqaradi va bular yot hujayralarga hosil b o ‘lgan te sh ik la r orqali kirib, ulam i 
halok qiladi.
Leykopoez.
 Barcha leykotsitlar qizil k o ‘m ikda o ‘zakhujayralardan hosil b o ‘ladi. 
L im f o ts itla r   o ‘tm ish d o sh la ri  o ‘ z a k   h u ja y ra d a n   b ir in c h i  b o ‘ lin ib   c h iq a d i; 
lim fotsitlam ingshakllanishi ikkilam chi lim fatik a ’zolarda sodirboM adi.
G ranulotsitlar va m onotsitlar h u ja y ra lam in g  o ‘tm ish d o sh la rig a ta ’sir qiluvchi
199
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m axsus  o ‘sish  o m illari  orqali  leykopoez  kuchaytiriladi.  G ranulotsitlam ing  hosil 
boMishi  m o n o ts itla rd a ,  m a k ro fa g la rd a   v a   T  -   lim fo tsitla rd a  sin tez lan u v c h i 
granulotsitar koloniyestim ullovchi faktor(om il) (KSF - G )ta ’siridakuchayadi, ammo 
yetilgan neytrofillarda sintezlanuvchi - k e y lo n  va laktoferrinlar ham da prostoglandin
-   Y e  lar ta ’sirid a  susayadi.  M o n o tsito p o ez  esa  m onotsitar koloniyestim ullovchi 
faktor (om il) (K S F  - M ), katexolam inlar ta ’sirida kuchayadi. Prostoglandin -Y e, á- 
va á -  interferonlar m o n o tsit hosil b o 'lish in i tom iozlaydi. G idrokortizonning katta 
m iqdori m onotsitlam ing suyak k o ‘m igidan chiqishiga qarshilik qiladi. Leykopoezni 
boshqarishda interleykinning ahamiyati katta. U lam ing ayrimlari (IL-Z) bazofillam i, 
boshqalari ( I L - 5 )  eozin o fillam i o ‘sish, rivojlanishini kuchaytirsa, yana boshqalari 
esa (IL -2 ,4 ,6 ,7 ) T  v a  B -  lim fotsitlar shakllanishini kuchaytiradi.  Leykotsitlar va 
to ‘q im alam in g   p archalanishidan  hosil  b o ‘lgan  m oddalar,  m ikroorganizm lar  va 
ulam ing to k sin lari, gipo fizn in g  ayrim  garm onlari,  nuklein kislotalar leykopoezni 
kuchaytiradi.
H ar xil  le y k o tsitlam in g  yashash  davom iyligi  turlicha, ayrim larining um ri  b ir 
necha soat, ku n ,  h afta davom  etsa, b o sh q a lari  odam da b ir um r yashashi mumkin.
L e y k o tsitla r  h a z m   tra k tin in g   s h illiq   q a v a tid a   v a   retik u ly ar  t o ‘q im a!arda 
parchaianadi.