O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Sekretin
 h az m  tizim ida boMmagan a ’z o la r faoliyatini ham o'zgartiradi: yurakdan 
to m irla rg a   c h iq a d ig a n   qon  m iq d o rin i,  siy d ik   hajm ini  va  undagi  n atriy ,  kaliy, 
b ik arb o n atlar m iqdorini oshiradi.
Xolesistokinin
 ham asosan hazm  tizim i a ’zolarining sekretor va m o to r faoliyatini 
b o s h q a ris h d a   ish tiro k   etadigan  g a s tro in te s tin a l  gorm ondir.  B irinchi  g a ld a   bu 
gorm on o ‘t  pufeg in i qisqartiradi, undagi o ‘tni o ‘n ikki barmoqli ichakka chiqaradi, 
oshq o zo n  o sti bezid an  ferm entlar ajra lish in i kuchaytiradi.
X olesistokinin faqat o ‘n ikki barm oqli ichakda emas, balki m arkaziy va periferik 
n ey ro n la rd a h am  sintezianadi. X o lesisto k in in n i sintezlovchi neyronlar k atta yarim  
s h a ria rp o ‘s lo g ‘ida, lim biktizim  va g ip o flz n in g  orqa b o ‘lagida k o ‘p roq uchraydi.
Gastrin
 osh q o zo n n in g  pilorik q ism ida sintezlanib, qon orqali oshqozon bezlari 
faoliyatini ra g ‘batlantiradigan gorm ondir.  M e ’daning pilorik qismi shilliq pardasiga 
berilgan k im yoviy va m exanik ta ’sirlar u n in g  qonga o ‘tishin¡ ta ’minlaydi. Kimyoviy 
m oddalardan o qsilning parchalanísh m ahsulotlari va ovqatningekstraktiv moddalari 
gastrinni  e rk in   h o ld a o ‘tishini a n c h a te zla sh tira d i. Plorik qism dagi  ovq at va shira 
ara lash m asid a  x lo rid   kislota  m iq d o rin in g   k o ‘payíb  ketishi  gastrin  inkretsiyasini 
torm ozlaydi.
Serotonin
  b o sh   m iyaning  b a ’zi  q ism la rid a g i  nerv  oxirlarida  ajra tila d ig a n  
m oddadir. U ni ichakdagi interoxrom afin hujayralari ham sintezlaydi. Trom botsitlar
ISO
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tarkibida uchraydigan serotonin qon -to m irlarin i toraytirib, ja ro h atlan g an  tom irdan 
qon oqishi to ‘xtashini tezlashtiradi.  Bu m o d d a n in g  xulq- atv o r shak llan ish ig a ham  
daxli bor. M iyatuzilm alarida serotonin m iq d o rin in g k am a y ib  ketishi d ep ressiy ag a 
olibketadi.
Gistamin.
  G istidindan kelib ch iq ad ig a n  gistam in allergik rea k siy alam i p aydo 
qiladi.  U ning  ta ’sirid a  nafas  y o ‘lla rid a g i  silliq   m uskullar  q isq a ra d i,  b ro n x   va 
bronxiolalar torayib, nafas olish q iy in lash ad i. T eri qon-tom irlarini ken g ay tirad i va 
kapillarlar devoriningo‘tkazuvchanligini oshiradi. Gistamin gipofizvagipotalam usda 
ham uchraydi, bu yerda u mediator vazifasini bajaradi. Uning ta ’sirida m e ’d a  beztari 
xlorid kislota ajratishni keskin tezlashtiradi.
Kminlar
  9-11  am inokislotalar q o ld ig ‘idan tashkil topgan va tuzilishi b ir-biriga 
yaqin p e p tid la r -  kininlam i tashkil q ilad i.  U la r um um iy o ‘tm ishdosh kininogendan 
kelib chiqadi. K ininogenning kininga ay lan ish i uchun kallikrein ferm enti zarur. Bu 
ferm entni  ham   s o ‘lak bezlari  ajratad i.  K allik rein   qon  plazm asining  i   2-globulini 
b o ‘igan  kininogenni  parchalab,  p o lip e p tid   kallidin  hosil  qiladi.  KalMdin  tezd a 
bradikininga aylanish qobiliyatiga ega. K allidin vabradikinin qon-tom irlam i sezilarii 
darajada kengaytiradi va kapillarlar o ‘tkazuvchan!igini oshiradi.
Prostoglandinlar
. Prostoglandinlar o rg an iz m d a kechadigan tu rli ja ra y o n la rg a  
ta  siretadigan moddalardir. Ular h am m ahujayralam ingm em branasida uchraydigan 
araxidin  kislotadan  sintezlanadi.  P ro sto g lan d in lam in g   bir nechta  turlari  tafo v u t 
qilinadi (PG A , PGYe, PGG). Prostoglandinlar sog‘Iom odamlarda va gipertoniklarda 
tom irlam i kengaytirib, arterial b osim ni p asay tira d i. Bundan tashqari, ajra lay o tg an  
siydik va siydikdagi natriy m iqdorini k o ‘p aytiradi.
N afas y o 'lla rid a g i silliq m uskullar h a m  p rostoglandinlar ta ’sirid a b o ‘shashadi, 
bronxlar kengayadi. P rostoglandinlar b u y ra k  usti bezlarining p o ‘stloq q a v a tid a  va 
qalqonsim on bezda gorm onlam ing sin tez lan ish in i tezlashtiradi,  u la r q o n   ivishida 
ham sezilarii ta ’sir ko'rsatadi. P rosto g lan d in lar ta n a haroratini oshirish q o b iliyatiga 
ega.  S huning  uchun  ulam ing sin tezin i  torm o zlo v ch i  m oddalar,  m asalan ,  aspirin 
isitmani tushiradi.