O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V



Download 13,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet188/243
Sana07.07.2021
Hajmi13,57 Mb.
#112049
1   ...   184   185   186   187   188   189   190   191   ...   243
Bog'liq
Normal fiziologiya (O.Alyaviya va b.) (1)

kalorimetrik bombada
 aniqlanadi. Kameraga 
m a’lum miqdordagi m odda solinadi, toza O, bilan toidiriladi va modda yondiriladi. 
Kamerani o'rab turgan suvni isishiga qarab ajralgan energiya aniqlanadi.
Karbonsuvlar oksidlanganda  17,17 k D j/g  (4,1  kkal/g)  lg y o g ‘ oksidlanganda 
38,96 kDj (9,3 kkal) issiqlik ajraladi. Energiyani uzoq muddat davomida yog‘ sifatida 
z a x ira   q ilish   o rg a n iz m   u c h u n   e n g   q u la y d ir.  O q s illa r  o rg an izm d a  to   la 
oksidianmaydilar. Oqsildan aminogmppalar ajralib mochevina sifatida orgamzmdan 
chiqarilib  yuboriladi.  S huning  uchun  ham  oqsilning  kalorim etrik  bom bada 
yondirilgani organizmda oksidlanganligidan ko‘proq energiya ajratadi; kalorimetrik 
bom bada oqsil yondirilganda-22,6/kD j/g (5,4kkal/g), organizmda oksidlanganda 
esa 17,7 kDj/g (4,1 kkal/g) g a teng. Bulaming orasidagi farq mochevina yonganda
ajralgan energiyaga to‘g ‘ri keladi.
Metabolizm  darajasini  aniqlash.
  K atabolizm   n a tijasid a  hosil  boMgan 
energiyaning deyarli yarmi ATF molekulasining sintezi paytidagi  issiqlik sifatida 
sarflanadi.  Musku!  qisqarishi  paytidagi  energiyaning  80%   i  issiqlik  sifatida 
y o ‘qoladi,  faqat  uning 20%   igina  mehanik  ishga (muskul  qisqarishi) sarflanadi. 
Agar inson ish bajarmasa unda hosil bo‘layotgan energiyaning barcha qismi issiqlik 
sifatida  chiqarib  yuboriladi  (m:  inson  tinch  holatda  yotganda).  Demak,  ajralib 
chiqayotgan issiqlik kattaligi odam organizmidagi modda almashinuvi darajasini
to‘la o ‘zid aaksettirarekan.
Organizm   sarflayotgan  energiyasini  aniqlash  uchun  vositasiz  va  vositaii 
usullardan foydalaniladi. Energiya sarfini vositasiz aniqlashni Lavuaze va Lapiaslar 
birinchi bo‘ lib i 788 yilda qoMIaganlar.
Vositasiz kalorimetriyada -
 organizmdan ajralib chiqayotgan issiqlik bevosita 
aniqlanadi.  Buning  uchun  tekshiruvchi  (odam  yoki  hayvon)  mahsus  germetik 
kameraga kiritiladi.  Kam era  orqali  quvurda  suv o'tkazilgan  boMib,  shu  suvning 
issiqlik sig‘ imi, ma’lum vaqt birligida o‘tgan suv miqdori, kameraga kiiayotgan va 
undan  chiqayotgan  suvning  haroratini  hisobga  oigan  holda  tekshiriluvchidan 
ajralgan issiqlik miqdori hisoblab topiladi.
Vositaii kalorimetriyada-
 m a’lum bir vaqt oralig'ida iste’mol  qilingan  0 2 va 
ajralib chiqayotgan 
C 0 2
 gazini aniqlash orqali organizmdagi energetik sarf hisoblab 
topiladi.  Chunki  energiya  ajralishi  asosan  organizmdagi  oksidlanish jarayomga 
bogMiqdir. Shuning uchun ham gaz almashinuvini o^ganish orqali organizmdagi 
energetik  sarfni  aniqlash  mumkin.  Duglas-Xoldeyin  usuli  eng  keng  tarqalgan 
vositaii kalorimetrik usuldir. Bu usul bo‘yicha 10-15minut davomida tekshiriluvchi
294
www.ziyouz.com kutubxonasi


mahsus moslama yordamida atm osfera  havosidan nafas olib  D uglas qopchasiga 
nafas chiqaradi.  Shu qopchadagi havo tarkibidagi 0 2 va C 0 2 gazlarining miqdori 
foizlarda aniqlanadi. Muayyan vaqt ichida ajralib chiqqan CÔ 2 ni sarflangan 0 2 ga 
nisbati-wa/as 
koeffitsientiga
 qarab organizmda oksidlanayotgan moddani aniqlash 
mumkin. Oqsil oksidlanganda nafas koeffitsienti 0,8 ga, yog‘ lar oksidlanganda 0,7 
ga, karbonsuvlar oksidlanganda  1,0ga teng bo‘ladi. Nafas koeffitsientining har bir 
qiymatiga 
kislorodning kalorik ekvivalenti
 mos keladi.  O rganizm   1  litr kislorod 
sarflaganda ajralib chiqadigan energiya miqdoriga kislorodning kalorik ekvivalenti 
deb  a y tila d i.  K islorodning  k a lo rik   e k v iv alen ti  k a tta lig i  m uayyan  paytda 
oksidlanayotgan  tnoddaning  turiga  bog‘liq,  agar  karbonsuvlar  oksidlanayotgan 
boMsa  21  kDj  (5  kkal)ga,  oqsil  oksidlanganda-18,7kD j  (4,5  kkal)ga  va  yog‘ 
oksidlanganda-19,8 kDj (4,7kkal)ga teng bo‘ladi.
Asosiy almashinuv. Energiya almashinuvi jadalligi turli omillar ta’sirida o ‘zgarib 
turadi. Shuning uchun ham har xil odamlardagi energiya almashinuvini solishtirish 
uchun  asosiy  alm ashinuv-degan  o ‘lchov,  k a ttalik   q ab u l  q ilish g an . 

Download 13,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   184   185   186   187   188   189   190   191   ...   243




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish