O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

depolimerizatsiyasi; B
 -  
lipoproteid membrananing unga adsorbsiyalangan va ichakning 
hususiy fermentlar bilan birgalikdagi birqismi; M -m em brana; MV-mikrovorsinkalar; 
AG -  apikal glikokaliks; LG -  lateral glikokaliks; Sr Cr S} -substratlar; PF -  pankreatik 
fermentlar;  T SM -m em brananing transport tizimi; RSF-ferm entlarning boshqaruv 
markazi: NF-ferment bo 'Imagan omillar.
D e v o ro ld i  hazm i  s h illiq   q a v a t,  sh ilim sh iq   q o p la m a ,  g lik o k a lik s  va 
mikrovorsinkalar sohasida davom etadi. Shilimshiq qoplama ichak shilliq qavatida 
ishlab chiqarilgan shilimshiq m odda vako‘chibtushgan ichak epiteliylaridan iborat. 
Bu  qavatda  ko‘p m iqdorda  m e’da  osti  bezi  va  ichak  shirasi  fermentlari  bor.  Bu 
qavat  orqali  o ‘tayotgan  oziq  m oddalar  ana  shu  fermentlar  ta ’siriga  uchraydi, 
glikokaliks yuzasiga ichak b o ‘shlig‘idagi hazm shirasidan shimib olingan fermentlar 
yordamida oziq m oddalar gidrolizga uchraydi.  Enterotsitlaming apikal pardasida 
ichak fermentlari sarflanib turadi va bu yerda haqiqiy devoroldi hazmi sodir bo‘ladi, 
oziq  m oddalar  shu  pardaga  tegib  monom erlargacha  parchalanadilar.  Apikal 
pardadagi fermentlar va tashuv tizimi yaqin turganliklari tufayli gidroliz va so‘rilish 
jarayonlari bir-biri bilan bog‘liq holatda ketadi. Gidrolizningtugallanishi so‘rilishning 
boshlanishiga sharoit yaratib  beradi.
E)evoroldi hazmining asosiy belgilari quyidagilar: ichak burmalaridan vorsinkalar 
uchiga  borgan  sari  ep itelio tsitlam in g   shira  ajratish  faolligi  kamayib  boradi. 
Vorsinkalar uchida asosan dipeptidlar, asosida esa disaxaridlar fermentlar faolligiga,
288
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

pardaning shimib olish  xossasiga,  ingichka  ichak  harakatiga,  bo‘sh!iqdagi  hazm 
jadalligiga, parhezga bogMiq.
Ingichka ichak h arakat faoliyati. Ingichka ichak harakati ximusninghazmshiralari 
bilan aralashishini, ximusning ichak bo‘ylab siljishini, ichak shilliq qavati sohasidagi 
moddalaming almashishini ta’minlaydi, ichakdan suyuq moddalami qon va limfaga 
filtrlanib o ‘tishi  uchun zarur bo‘lgan  bosimni hosil  qiladi.  Demak,  ingichka  ichak 
harakati oziq moddalaming gidrolizi va so'rilishi uchun imkoniyat yaratib beradi.
Ingichka  ichak  harakati bo'ylanm a  va halqasim on  muskullarining qisqarishi 
orqali amalga oshadi. Ingichka ichakda bir necha xil harakatlar o ‘ziga xos xususiyatlari 
bilan tafovut qilinadi: ritmik segmentatsiya, m ayatniksim on, peristaltik (juda sekin, 
sekin, tez va juda tez), tonik.
Ritmik segmentatsiya
 asosan halqasimon m uskullarqisqarishi natijasida ichak 
qismlarga ajralib qo‘yiladi. Navbatdagi qisqarish tufayli yangi segment hosil qilinadi, 
y a’ni avvalgi segment bir necha qismlarga boMinadi. Bu qisqarishlar tufayli ichakda 
ximus aralashishi va har bir segmentda bosim ortishi kuzatiladi.
Mayatniksimon  harakat
  b o ‘ylam a  va  h alq a sim o n   m uskullar  q isqarishi 
natijasida amalga oshiriladi. Bunda ximus oldinga va orqaga siljitiladi.  Ichakning 
boshlang* ich qismlaridabunday harakat  1  d aqiqada< M 2m arta vaquyiqism ida 6 -  
8 martagacha sodir boMadi.
Peristaltik  to'lqin
  ichakda  b o ‘g‘iq  hosil  qilish  va  quyi  qism  kengayishi 
natijasida amalga oshirilib, ximusning kaudal yo‘na!ishda harakatlantirishidan iborat. 
Ichakda peristaltik harakatlar har xil tezlikda 0 ,1 -0 ,3   sm /s dan  7-21sm  /sgacha 
bo‘lishi mumkin.
Tonik qisqarish
 natijasida  ichak teshigi  m a’lum  uzunlikda kichrayadi.  Tonik 
qisqarish mahalliy bo‘lishi yoki kichik tezlikda harakatlanishi mumkin.
Ichakning dastlabki (bazal) bosimi 5-14 sm g aten g .  Ichak harakat bu bosimni 
3 0 -9 0  sm suv. ust. gacha kotarishi mumkin.
Ingichka ichak motorikasi miogen,  nerv va gum oral  mexanizmlar yordamida 
boshqariladi.