O. T. Alyaviya, s h. Q. Q o d ir o V, A. N. Q o d ir o V, s h. H. H a m r o q u L o V, E. H. H a u L o V

Ximusning  m e'dadan  o 'n   ikki  barmoqli ichakka  evakuatsiyasi.
  M e’dadan 
moddalami o‘n ikki barm oqli ichakka evakuatsiya qilishtezligi juda ko‘p omiliarga 
bog‘liq: M oddaning hajm iga, taHcibiga, qattiq yoki yumshoqligiga, haroratiga, PH 
ga, me’daning pilorik qism i va o‘n ikki barmoqli ichak o‘rtasidagi bosim farqiga, 
pilorik sfinkter holatiga, suv tuz gomeostaz holati va boshqaiarga, ovqat tarkibiga 
qarab  karbon  suvlar oqsillarga  nisbatan  tezroq  evakuatsiya  bo'ladi,  yogMar esa 
eng sekin o ‘tkaziladi. Suyuqlik m e’daga tushishi bilan evakuatsiya b o la  boshlaydi. 
Aralash  oziq  m oddalar sog‘lom  odamlarda  me’dadan  6 -1 0   soat davomida to‘la 
evakuatsiya bo'ladi.
M e’dadan  oziq  m oddalam i  o ‘n  ikki  barmoqli  ichakka  o'tishini  reflektor 
boshqaradi. M e’da mexanoretseptorlarini qitiqlash evakuatsiyani tezlashtiradi, o ‘n 
ikki barmoqli ichak mexanoretseptorini qitiqlashni sekinlashtiradi. 0 ‘n ikki barmoqli 
ichak shilliq qavatigata’sire tib , evakuatsiya sekinlashtiruvchi moddalarga PH 5,5 
dan kam bo'lgan kislotali  moddalar,  gipertonik eritmalar,  10%li etanol eritmasi, 
glukoza va yog'ning gidroliz mahsulottari kiradi. Evakuatsiya tezligi, shuningdek, 
oziq  moddalar  gidrolizining  samarasiga  ham  bog'liq.  Gidroliz  to 'la  bo'lm asa 
evakuatsiya sekinlashadi. Demak, evakuatsiyagidrolitik jarayonga «xizmat qilib» 
uning samarasiga qarab ingichka ichakka mahsulotni o ‘tkazib beradi.
284
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ingichkfl ichakdagi hazm. Hazmjarayonlariningasosiy qismi ingichka ichakda 
sodir  bo‘ladi.  Lining  boshlang‘ich  qismi  o ‘n  ikki  barmoqli  ichakning  hazmdagi 
ahamiyatí kattadir. Bu sohada hazm jarayonlarida me’da osti bezi, ichak shiralari va 
o ‘t ayniqsa qatnashadilar. Me’da osti va ichak bezlari shiralari tarkibidagi fermentlar 
oqsillar, y o g la r karbonsuvlami gidrolizga uchratadilar.
M e’d a  osti  bezi  shirasi  ta rk ib i  va  xossalari.  M e’da  osti  bezi  bir  sutkada 
1,5 -2 ,0 1 shira ajratadi. Lining tarkibi suv va anorganik hamda organik moddalardan 
tashkil topgan. Shira tarkibida natriy, kalsiy, kaliy, magniy kationlari va xlor, sulfat, 
fosfat anionlari mavjud. Ayniqsa bikarbonatlar miqdori katta, shuning uchun ham 
uning PH  7,8-8,5  ni tashkil qiladi.  Pankreatik shira fermentlari  kuchsiz ishqoriy 
muhitdafaollashadi.
Pankreatik  shira  tarkibida  gidrolitik  fermentlar  b o ‘lib,  u la r  oqsil,  yog‘  va 
karbonsuvlam i  parchalaydilar,  shuningdek,  nuklein  kislotalam i  parchalovchi 
nukleazalar ham bor. Pankreatik shira tarkibida lipaza va nukleaza fermentlari - faol 
holatda; preteazalar-proenzim holatda ajraladilar. M e’da osti bezi shirasi tarkibida 
ajraluvchi a  amilaza polisaxaridlami oligo-, di- va monosaxaridlargacha parchalaydi. 
Nuklein  kislotalar 
ribo
-  va 
dezoksiribonukleazalar
  tom onidan  parchalanadilar. 
Pankreatik 
lipaza
  ut  kislotalar  ta ’sirida  faolligi  ortadi  va  lipidlarga  ta ’sir  qilib 
monoglitserid va yog kislotalarigacha parchalaydi. Preteolitik fermentlar proenzim 
tripsinogen,  ximotripsinogen,  A  va  B prokorboksipeptidazalar
  holatida  ishlab 
chiqariladi. 0 ‘n ikki barmoqli ichakda ishlab chiqariluvchi 
enterokir.aza
 ta’sirida 
tripsinogen  tripsinga  aylanadi.  K eyinchalik  tripsin  trip sin o g e n   va  boshqa 
propeptidazalarga avtokatalitik ta ’sir ko*rsatadi  va ulami  faollashtiradi.  Tripsin, 
ximotripsin, elastazalar ovqat tarkibidagi oqsillaming ichki peptid bog‘lariga ta ’sir 
etib, ulami aminokislatalargacha parchalaydi. 
A v a B  karboksipeptidazalar
 oqsil va 
peptidlaming oxirgi S-bog‘lariga ta ’sir qiladilar.