Ingichka ichak harakatini boshqarishda hazm y o ‘lining har xil qismlaridan
b oshlanuvchi re fle k sla r: q iz ¡lo ‘ngach-ichak (q o ‘z g ‘atuvchi), m e’da ichak
(qo‘zg‘atuvchi va torm ozlovchi), rektoenteral (tormozlovchi).
Gumoral boshqarílishi.
Serotonin, gistamin, gastrin, motilin, XSK, R moddasi,
vazopressin, oksitotsin, bradikinin va boshqalar m iotsitlarga bevosita yoki entera!
neyronlar orqali ta ’sir etib ingichka ichak harakatini kuchaytiradi, sekretin, VIP,
GIP va boshqalami tormozlaydi.
Y o‘g‘on ich ak d ag i h azm . Iliotsekal sfínkter orqali ingichka ichakdan ximus
yo'gon ichakka o ‘tadi. Hazm jarayonida yo‘gon ichakning ahamiyati kamroq, chunki
o ‘simiik kletchatkasidan boshqa barcha oziq moddalar ingichka ichakda hazm
boMadi va so‘riladi. Y o‘gon ichakda asosan suv so‘rilishi
orqali ximus quyuqlashadi,
ka! m assasi shakilanadi va ichakdan chiqarib yuboriladi. Y o‘g‘on ichakda
shuningdek, elektrolitlar, suvda eruvchi vitaminlar va karbonsuvlar so‘riladi.
Yo'g'on ichakning shira ajratish faoliyali.
Y o‘g ‘on ichak bezlari, asosan,
shilimshiq, modda, k o ‘chib tushgan epiteüa! hujayra va o z miqdorda fermentlar
(
peptidazalar, lipaza, amilaza, ishqoriyfosfataza, katepsin, nukleaza)
saqlovchi shira
ajratadi. Y o‘g ‘on ichakdagi fermentlar faolligi ingichka ichakka nisbatan ancha
s u s t boM adi. L e k in in g ic h k a ic h a k d a hazm ja r a y o n i b u z ilg a n d a uni
kompensatsiyalash uchun y o ‘g ‘on ichak shira ajratish faoliyati kuchayishi mumkin.
Y o‘g‘on ichak shirasi (PH 8 ,5 -9 ,0 ) ishqoriy muhitga ega. Shira ajralish jarayoni
mahalliy mexanizmlaryordamida amalga oshiriladi. ShilÜq qavatini mexanikta’sirlash
shira ajraüshini 8 -1 0 marta kuchaytiradi.
Yo'g'on ichak harakati.
Odamlardahazmjarayoniningdavomiyligi 1-3 sutkani
tashkil qiladi. Shundan en g k o ‘p vaqt ovqat qoldiqlarining yo‘g‘on ichakda
b o ‘lishiga sarflanadi, y o ‘gon ichak motorikasi rezervuar (ovqat qoldiqlarining
to ‘planish¡) vazifasini, ayrim moddalam i, asosan suvning so‘rilishini, ximusning
harakatini, najasning shakllanishini va uni chiqarib yuborilishini (defekatsiya)
ta’minlaydi.
Sog‘lom odam qabul qilgan qontrast modda 3 - 3 ‘/2 soatdan so‘ng yo‘g‘on
ichakka kelib tusha boshlaydi va 24 soat davomida u toMa tushib boMadi v a 48-72
soatdan so‘ng organizm dan toMa chiqarib yuboriladi.
Yo‘g ‘on ichakda b ir necha xildagi qisqarishlar turi kuzatiladi: kichik va katta
mayarniksimon, perestaltik va antiperestaltik, (propulsid) tozalovchi qisqarishlar.
Shulardan dastlabki 4 turdagi qisqarishlar ichakdagi moddalaming aralashishini
va bosim ning o rtish in i, suv s o ‘rilishi natijasida xim usning quyuqlanishini
ta ’minlaydi. Sutka davom ida 3-^1 marta tozalovchi qisqarishlar bo'lib ichakdagi
moddalami distal yo‘nalishda siljitadi.
Y o‘g ‘on ichak intra- va ektramural innervatsiyaga ega. Adashgan nerv va
chanoq nervlari parasim patik innervatsiyani tashkil qiladi. Parasimpatik neyronlar
ta ’sirida ichak harakati kuchayadi. Qorin nervi tarkibida simpatik toialar boradi va
ichak harakatini tormozlaydi.
T o ‘g ‘ri ichak m ex an o retsep to rlari qitiqlansa, ingichka ichak harakatini
290
www.ziyouz.com kutubxonasi
tormozlaydi. Shuningdek seratonin, adrenalin, glukagonlar ham ichak harakatini
tormozlaydi.
D efekatsiya - to ‘plangan m oddalar to ‘g ‘ri ichak retseptorlarini qitiqlashi
natijasida yo‘gon ichakdan najasni chiqarib yuborilishidir. T o ‘g ‘ri ichakda bosim
4 0 -5 0 sm. suv ustunidan ortgandan so ‘ng odam da defekatsiya sodir qilish xohishi
paydo bo‘ladi. Bosim 20-30 suv ustuniga yetganda to ‘g ‘ri ichak toMganligi hissi
paydo bo‘ladi. T o ‘g ‘ri ichakning silliq muskuliardan tashkil topgan - ichki va
ko‘ndalang targ‘il muskullaridan iborat - tashqi sfinkterlari defekatsiyadan tashqari
paytlarida tonik qisqargan holida b o ‘ladi. Bu sfinkterlami reflektor bo‘shashi,
ichakning perestaltik qisqarishi, o rq a peshovni ko‘taruvchi (m . Lavator ani)
muskulning qisqarishi, to ‘g‘ri ichakning halqasimon m uskuilarining qisqarishi -
najasni to‘g‘ri ichakdan tashqariga chiqishini ta'minlaydi. Defekatsiyada kuchanish
katta ahamiyatga ega, bunda qorin devori va diafragma muskullari qisqarib qorin
bo‘shlig‘idagi bosimni 220 sm. suv ustunigacha ko'tarishi mumkin.
T o‘g ‘ri ichak retseptorlarl orqa m iyaning bel-dumg‘aza sohasi bilan bog‘laydi
va birlamchi reflektor yoyni hosil qiladi. Bu reflektor yoy ixtiyorsiz defekatsiya
holatini boshqaradi. Ixtiyoriy defekatsiya holati bosh miya p o ‘stlog‘i, uzunchoq
miya markazlari va gipotalamus ishtirokida amalga oshiriladi.
Orqa miyaning chanoq nervi tarkibidagi parasimpatik tolalaridan kelgan impulslar
sflnkterlar tarangligini susaytirish va to ‘g ‘ri ichak harakatini kuchaytirish orqali
d efek atsiy an i kuchaytiradi. S im p a tik n e rv la r esa s fln k te rla r q isq arish in i
kuchaytiruvchi va to ‘g ‘ri ichak harakatini susaytiruvchi ta ’sir ko'rsatadi.
Ixtiyoriy defekatsiya holati bosh m iyadan orqa miya m arkazlariga yuborilgan
tashqi sfinkterni b o ‘shashtiruvchi, diafragm a va qorin d ev o ri m uskullarini
qiskartiruvchi ta ’siri natijasidir. S o g ‘lom odam larda b ir sutkada 1-2 m arta
defekatsiya sodir etitadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
