|
kislorodqarzi
deb ataladi. Jismoniy
ish to‘xtagandan so 'n g ham 0 2 iste’mol qilinishi yuqori qoladi, chunki bu paytda
kislorod qarzi organizmga qaytaríladi. Ushbu kislorod anaerob metabolizm hisobiga
hosil boM gan m ahsulot-sut k islo tasin i pirovinograd kislotasiga aylantirish,
energetik birikm a (kreatinfosfat)ni fosforlash va 0 2 zaxirasi boMgan mioglobinni
sintezlash uchun sarflanadi.
O vqat iste ’m ol qilinishi energetik sarfhi kuchaytiradi (
oziq moddalaming
spetsifik dinam ik ta ’siri).
Oqsilli ovqat m odda almashinuv jadalligini 25-30% ga,
296
www.ziyouz.com kutubxonasi
karbonsuv vayogMaresa 10% gaorttiradi. Uxlayotgan paytda modda almashinuv
jadaliigi asosiy almashinuvdan 10% g a kamayadi. Buning sababi uxlayotgan paytda
muskuHaming bo‘shashgan holda boMishidir. Qalqonsimon bezi giperfunksiyasida
asosiy almashinuvi kuchayadi va gipofunksiyada esa susayadi. G ipofiz va jinsiy
bezlar gipofunksiyasida asosiy alm ashinuv jadaliigi pasayadi.
Aqliy mehnat paytida energetik sarfjism oniy mehnatga nisbatan ancha past.
Zo‘r berib aqliy mehnat qilganda ham energetik sarf, tinch holatga nisbatan, 2 -3%
ga ortishi mumkin holos. Agar aqliy mehnat emotsional q o ‘zg‘alish bilan birga
sodir b o ‘ Isa energetik sarf ancha ortadi. Emotsional qo ‘zg‘alishdan so‘ng bir necha
kun davomida modda almashinuvi 11-19% ga ortgan holda qolishi mumkin.
M odda almashinuvi. Oziq moddalaming hazm yoMiga va havoni o‘pkaga tushishi
modda almashinuvining boshlanishidir.
Oqsil, yog‘ va karbonsuvlaming fermentlar ta’sirida suvda eruvchi aminokislotalarga,
mono-va disaxaradlarga, glitserin , yog‘ kislotalari va boshqa mahsulotlargacha
parchalanish va so‘ril¡shjarayoni modda almashinuvining birinchi bosqichidir.
Oziq moddalar va kislorodning qonda tashilishi, to‘qimalarga yetkazilib berílishi,
h u ja y ra la rd a g i m o d dalarning m u ra k k a b k im y o v iy o ‘z g a rish !a r¡ m odda
alm ashinuvining ikkinchi bosqichidir. Hujayralarda bir vaqtning o ‘zida oziq
moddalaming oxirgi mahsulotlargacha parchalanishi, fermentlar, gormonlar, hujayra
tarkibiy qismi sintezlanishi sodir boMadi. Moddalar parchalanishi natijasida energiya
ajralib chiqadi va u sintezjarayonida, a ’zo va butun organizm faoliyatini ta’minlash
uchun sarflanadi.
Hosil bo‘lgan oxirgi moddalaming tashilishi, buyrak, o‘pka, ter bezlari va ichak
orqali chiqarib yuborilishi modda almashinuvining uchinchi bosqichidir.
Oqsil, yog‘, karbonsuv, mineral tuzlar va suv almashinuv bir-biri bilan bog‘liq
holda ketadi. Har bir moddaning almashinuvida o ‘ziga xos tomonlari bor, ulaming
fiziologik ahamiyati har xil. Shuning uchun ham har bir m oddaning almashinuvi
alohida ko‘rib chiqiladi.
O q sil alm ashinuvi. O qsiilar organizm da avvalo plastik m aterial sifatida
sarflanadi. Oqsilga b o ‘lgan extiyoj organizm dan ajralib chiqayotgan oqsil
mahsulotlari miqdori bilan belgilanadi. Organizmda oqsil tinim siz almashinib,
yangilanib turadi. SogMom odam organizm ida b ir sutkada parchalangan va
sintezlangan oqsil miqdoriga teng b o ‘ladi. Yigirmata aminokislotadan o ‘ntasi (valin,
leytsin, izoleytsin, lizin, metionin, triptefon, treonin, fenilalanin, arginin, gistidin)
yetarli m iqdorda organizmga tushm asa, ular sintezlanm aydilar va almashtirib
b o ‘lm aydigan am inokislotalar d eb ataladilar. Q olgan o ‘nta am inokislotalar
(almashtirib boMadigan) organizmda sintezlanadilar. Hazm natijasida hosil boMgan
am inokislotalardan shu tu rg a .x o s b o ‘lgan m axsus o q siila r sintezlanadilar.
Oqsillaming bir qismi energetik m aqsadda ishlatiladi. Dastlab dezaminlash sodir
bo‘ladi - HH2 guruhini yo'qotadi, natijada ammiak va ketokislotalar hosil bo'ladi.
A m m iak z a h arli m odda boM ib j ig a r d a m o c h e v in a g a a y la n tiris h o rq a li
zararsizlantiriladi. Ketokislotalar bir necha o ‘zgarish!ardan so‘ng C 0 2 va H20 gacha
parchalanadi.
297
www.ziyouz.com kutubxonasi
O rganizm da oqsillam ingparchalanishi va yangilanish tezligi bir necha minutda
180 sutkagacha (o ‘rtacha 80 sutka) boMishi mumkin. Ajralib chiqayotgan azot
m iqdoriga qarab organizmda parchalanayotgan oqsil miqdorini aniqlash mumkin.
100g oqsil 16g azot saqlaydi. O rganizm dan ajralib chiqqan lg azot 6,25g oqsil
parchalanganligidan dalolat beradi. Katta odam organizmidan bir sutkada 3,7g azot
ajraladi. Dem ak, parchalangan oqsil m assasi 3,7-6,25=23g, yoki tananing 1 kg
m assasiga 0 ,0 2 8 -0 ,075g azot to ‘g‘ri keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
