O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

davriy
) va sekin 
(tonik)
kom ponentlarini 
uyg‘unlashtirishdir.
M iyacha va katta yarim sharlar p o ‘stlog‘i o ‘zaro ikki tom onlam a 
bog‘langanidan, shuningdek,, miya o ‘zanining retikulyar formatsiya orqali 
miyacha ixtiyoriy harakatlarga ta ’sir k o ‘rsatadi.
M iyacha katta yarim sharlar p o ‘stlog‘idagi neyronlarning faollik 
holatini boshqaradi. M iyacha po ‘stlog‘ining m uayyan qismlariga ta ’sir 
etilsa, katta yarim sharlar p o ‘stlog‘idagi harakatlantiruvchi markazlari 
q o ‘z g ‘a lu v c h a n lig in in g o ‘z g a ris h i sh u n d a n g u v o h lik b e ra d i. 
G.Morutssining tna’lumotlariga qaraganda, miyachaning ba’zi qismlariga

---

ta ’sir etish katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining ta ’sirlanish effektlarini 
s u s a y tira d i, b o sh q a q is m la rig a t a ’sir e tis h e sa bu e ffe k tla rn i 
osonlashtiradi. M iyachadan chiqib talamus orqali katta yarim sharlar 
p o ‘s tlo g ‘iga k irad ig an im p u lsla r bo sh m iy a k a tta y arim sh arlar 
p o ‘stlo g ‘ining neyronlariga to ‘g ‘rid an -to ‘g ‘ri ta ’sir k o ‘rsata oladi. 
Miyachadan keluvchi impulslar katta yarim sharlar po‘ stlog‘iga retikulyar 
formatsiya holatini o‘zgartirish y o ii bilan ham ta’sir o‘tkazadi. Shu sababli 
miya ta ’sirlanganda yoki yemirilganda katta yarim sharlar p o ‘stlog‘idan 
kortikospinal y o ‘llar orqali keladigan im pulslar xarakteri o ‘zgaradi. 
M iyacha olib tashlanganda yoki shikastlanganda ixtiyoriy harakatlaming 
kortikal mexanizmi bu harakatlar hajmini talab qilingan miqdorga yetkaza 
olm aydi. Shuning oqibatida ataksiya va dism etriya kelib chiqadi; 
harakatlar aniq b o ‘lmay, keng amplitudali, poym a-poy bo‘lib qoladi. 
N orm ada ishtirok etm aydigan m uskullar harakat aktlarining yuzaga 
ch iq ish id a q atn ash ad i. H a rak at a k tla rin in g m iy ach a to m o n id an
boshqarilmayotganini ko‘rsatadigan xarakterli simptomlardan biri shuki, 
ixtiyoriy harakatlar sust boshlanib, oxiriga yaqin kuchayadi.
Katta yarim sharlar po‘stlog‘ining ta ’sirida yuzaga chiqadigan harakat 
aktlarini boshqarishda miyachaning filogenetik jihatdan eng yosh b o iim i
- orqadagi b o ‘lagining oldingi qismi muhim ahamiyat kasb etadi.
Oraliq miya va p o ‘stloq ostidagi yadrolar.
Oraliq miya (diencepha­
lon) anatomiya nuqtai nazaridan miya о ‘zanining bir b o ‘limidir. Ammo 
o ‘rta miya bilan uzunchoq miyaga qarama-qarshi o ‘laroq, oraliq miya 
embriogenez jarayonida miyaning oldingi pufagidan katta yarim sharlar 
bilan birga shakllanadi.
Oraliq miyaning asosiy tuzilmalari ko‘ruv do‘mboqlari - thalami optici 
va do‘m boq ostidagi soha - hypothalamus dan iborat. Uning funksiyasi 
organizmdagi vegetativ jarayonlarni boshqarishdan iborat b o ‘lib, quyida 
ko‘zdan kechiriladi.
Talamus funksiyalari.
Talamus katta yarim sharlarga boruvchi barcha 
(h id lo v y o ‘lla rid an ta sh q ari) afferen t (sen so r) y o ‘lla r k o llek to ri 
hisoblanadi. Talamus katta yarim sharlar po‘stlog‘iga olib boruvchi yoTda 
bam isoli bir darvoza b o ‘lib, tashqi m uhitdan va organizmning ichki 
muhitidan ta ’sir qabul qiluvchi reseptorlardan keladigan butun axborot 
o ‘sha d arv o z a o rq ali o ‘tad i. T alam u sd ag i b a ’zi y a d ro la r chekli 
shikastlanganda katta yarim sharlar po‘stlog‘i biror (ko‘ruv, eshituv, ta ’m 
biluv, tagtil va hokazo) axborotdan mahrum bo‘lishi mumkin.
M iya anatomiyasi o ‘rganila boshlagan vaqtda faqat k o ‘ruv y o ‘llari 
talamus orqali o ‘tadi deb hisoblashardi. «K o‘ruv do‘mboqlari»degan
33

---

eski nom shundan kelib chiqdi. K o ‘ruv do‘m boqlarini hozir «sezuv 
do‘mboqlari»deb atash to ‘g ‘riroq bo‘ladi, chunki hamma sezuv y o ila ri 
talamusda to ‘plangan.
Talamus oq m odda qatlamlari bilan oldingi lateral va medial sohalar 
degan uch sohaga b o ‘linadi. H ar bir soha bir qancha yadrolarning 
to ‘plamidan iborat. Hozir talamusning 140 taga yaqin yadrosi tafoviit 
qilinadi.
R.Lorente de-No talamusning barcha yadrolarini funksional jihatdan