O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

kortikalizcitsiya
r o ‘y b erg an lig i 
tufayli p o ‘stloq ostidagi tuzilmalar, oraliq m iya va retikulyar formatsiya 
faoliyati katta yarim sharlar p o ‘stlo g ‘iga hayvonlardagiga nisbatan 
k o ‘proq b o ‘ysungan.
M iyacha.
M iya o ‘zan i va m ark a ziy nerv siste m a sin in g o liy 
b o ‘limlari - p o ‘stloq ostidagi yadrolar va bosh miya katta yarim sharlari 
p o ‘stlo g ‘ining reflektor reaksiyalarini yuzaga chiqarishda m iyacha 
muhim aham iyat kasb etadi. U organizmdagi hamma murakkab harakat 
a k tla rin i, shu ju m la d a n ix tiy o riy h a ra k a tla rn i u y g ‘u n la sh tirish
(koordinatsiya)da qatnashadi.
M iyacha (cerebellum ) o ‘rta qismi - chuvalchang (vermis) va uning 
ik k i y o n id a g i ik k ita y a rim s h a r v a ik k ita y o n b o ‘la k (lo b i 
flo c u lo n o d u la re sjd a n ib o rat. F ilo g e n e tik jih a td a n eng q adim gi 
tuzilm alar - flokulonodulyar b o ia k la r qadim gi m iyacha ham deb 
ataladi. M iyacha yarim sharlari oldingi va orqadagi b o ‘lak deb ikkiga 
ajratiladi; orqadagi b o ‘lak yana ikki qism ga b o ‘linadi. M iyachaning 
filogenetik jih atd an eng yosh tuzilm asi-orqadagi b o ‘lakning oldingi 
qism i yangi m iyacha deb ataladi; u odam da va yuksak darajadagi 
m aym unlarda eng k o ‘p taraqqiy etadi.
125

---

35-rasm. Harakatlarni boshqarishda miyachaning ahamiyati. 
A-miyachaning (ко 'ndalang kesim) tarkibiy qismi; B-harakat faoliyatini
boshqarishda miyachaning boshqa tuzilmalari bilan aloqasi.
M iyacha yarim sharlarining yuqori yuzasi 1 
mm
dan 2,5 
mm
gacha 
qalinlikdagi 
miyacha p o ‘stlog ‘i
degan kulrang moddadan iborat. Miyacha 
p o ‘stlog‘i uch qavat - yuza, yoki molekulyar qavat, Purkine hujayralari 
qavati va ichki - granulyar qavatga ajratiladi.
M iyachaning asosiy m assasini tashkil etadigan oq m oddasida 
kulrang m odda to ‘plamlari -
miyacha yadrolari
bor. Miyachaning har 
bir yarim sharida bu yadrolar uch tadan: tishsim on yadro (nucleus 
dentatus), probkasimon yadro (nucleus emboliformis) va sharsimon yadro 
(nucleus globosus) b o ‘ladi. M iyachaning o ‘rta qismi (vermis)da ikkita 
chodir yadrosi (nucleus fastigi)bor.
126

---

M iyacha markaziy nerv sistemasining boshqa bo ‘limlariga bir talay 
nerv tolalari orqali bog‘lanadi, bu tolalar 
miyachaningpastki, о ‘rta va
yuqori oyoqchalari
degan uchta qalin ta ‘mni hosil qiladi.
Orqa miya bilan miyacha о ‘rtasidagi tutamlar (Fleksig tutamlari) hamda 
G oll va B urdax tu tam larin in g u zunchoq m iyadagi y ad ro larid an , 
shuningdek, proprioreseptorlar bilan vestibuloreseptorlardan impuls olib 
keluvchi vestibulyar yadro tolalari miyachaning pastki oyoqchalari orqali 
o‘tadi. Katta yarim sharlar po ‘stlog‘idan (asosan presentral pushtadan) 
miyachaga impuls olib keladigan tolalar o ‘rta oyoqchalar (miyachadan 
Varoliy k o ‘prigiga boruvchi oyoqchalar) orqali o ‘tadi. Goversning orqa 
miya tutamlari va oldingi to ‘rt tepalikdan boshlangan tolalar miyachaga 
yuqori oyoqchalar orqali kiradi.
M iyachadan k elu v ch i afferen t to la la r m iy ach an in g m arkaziy 
yadrolaridan boshlanib, miyachaning asosan yuqori oyoqchalari orqali 
o 'ta d i va o ‘rta m iyaning qizil yadrosida, talam us va gipotalam us 
yadrolarida, miya о ‘zanining retikulyar form atsiyasida-po‘stloq ostidagi 
y ad ro lard a va u zunchoq m iyada (kesishib) tugaydi. M iyachadan 
talam usga keladigan im pulslar shu yerda yangi neyronga o ‘tadi, bu 
neyron esa katta yarim sharlar po‘stlog‘ining motor (harakatlantiruvchi) 
sohasida tugaydi. Qizil yadroga keluvchi impulslar orqa miyaga boruvchi 
rubro-spinal tutamni hosil qiladigan neyronlarga o ‘tadi. Shunday qilib,, 
miyacha markaziy nerv tizimining hamma boiim lariga afferent va effer­
ent tolalar orqali bogiangan.