O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y



Download 12,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet62/242
Sana27.03.2023
Hajmi12,47 Mb.
#922030
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   242
Bog'liq
9df1158b73cf75933e31ab985e68c3b5 NORMAL FIZIOLOGIYA

A staziya
shundan iboratki, m uskullar sid irg 'a tetanik qisqarish 
xossasidan m ahrum b o ‘ladi. N atijada hayvonning boshi, tanasi va 
oyoqlari uzluksiz qaltirab yoki tebranib turadi. Hayvon birorta ixtiyoriy 
harakat qilgandan keyin bu hodisalar ayniqsa yaqqol k o ‘rinadi.
Asteniya
shundan iboratki, moddalar almashinuvi kuchayganligidan 
organizm saiga charchaydi. Harakatlar tejamsiz bajarilganligi, ularda bir 
talay muskullar ishtirok qilganligi tufayli moddalar almashinuvi kuchaysa 
kerak.
Ataksiya harakatlarning chala uyg‘unlashtirilishidan va harakatlar 
kuchi, kattaligi, tezligi va yo‘nalishining buzilishi (dismetriya) dan iborat. 
Ataksiya harakatlarning chala uyg‘unlashtirilishidan va harakatlar kuchi, 
kattaligi, tezligi va y o ‘nalishining buzilishi (
dism etriya
) dan iborat. 
Ataksiya mast kishiga o ‘xshab gandiraklab yurishda o ‘z ifodasini topadi. 
Oyoq va qo‘l harakatlari yurish vaqtida omonat, haddan tashqari kuchli


k en g am p litu d a li b o ‘ladi. O d am n in g m iy a c h a si b ir to m o n lam a 
z a ra rlan g a n d a h a ra k a t b e rilg a n y o ‘nalish d a n o g 'a d i. M iy ach asi 
zararlangan bemorlarda qo‘l harakatlarining buzilishi yaqqolroq ko‘rinadi. 
M asalan,, bem or q o ‘li bilan aniq harakat qila olmaydi. M asalan,, u 
ko‘rsatkich barmog‘ini biror narsaga yoki o‘z burniga tekizmoqchi b o isa , 
barmoq harakati murakkab teriaktoriya b o ‘ylab bajariladi va barmoq 
mo ‘ Ij allangan j oyga to ‘ g ‘ ri kelmay di.
Harakatlar buzilishi m iyacha olib tashlangach uzoq vaqtdan keyin 
bir muncha kamayadi, ammo bir necha yil o ‘tgandan keyin ham to ‘la 
barham topmaydi. E.A.Asratyan k o ‘rsatib berganidek, m iyacha olib 
tashlangach buzilgan funksiyalar miya katta yarim sharlari p o ‘stlog‘ida 
y a n g i s h a rtli re f le k to r a lo q a la r v u ju d g a k e lis h i tu fa y li 
k o m p e n s a ts iy a la n a d i. M iy a c h a si o lib ta s h la n g a n itd a h a ra k a t 
funksiyalarining nisbiy kompensatsiyalanish davrida miya yarim sharlar 
p o ‘stlog‘ining m otor zonasi olib tashlansa, harakat apparati holatining 
b u z ilis h i, m iy a c h a n i o lib ta s h la s h d a n k e y in d a s tla b k i v a q td a
kuzatiiganidek ro ‘y-rost ko‘rinadi.
Organizmning harakat funksiyalariga miyachaning ta ’sir ко 'rsatish
mexanizmi.
M iyachaga ta ’sir etish va uni yem irish effektlarini taqqoslab 
k o ‘rish h am d a h o zirg i zam on e lek tro fiz io lo g ik tad q iq o tla rin in g
m a’lumotlari miyachaning organizmdagi ahamiyati to ‘g ‘risida muayyan 
tasavvur hosil qilishga imkon beradi.
M iyachani olib tashlash natijasida reflektor reaksiyalar y o ‘qolib 
ketmaydi, jumladan, miya o ‘zanining tonik reflekslari saqlanib turaveradi. 
Shu bilan birga m uskullar tonusi bir qadar o 'zg arad i va reflektor 
harakatlarning aniqligi hamda uyg‘unlashganligi buziladi.
Gavda harakatlangan vaqtda ta ’sirlanuvchi barcha reseptorlardan 
«qaytar aloqa» kanallari orqali markaziy nerv sistemasiga keluvchi affer­
ent impulslar m iyachaga boradi. M iyachaga proprioreseptorlardan va 
v e s tib u lo re s e p to rla rd a n s h u n in g d e k ,, k o ‘ruv, e sh itu v v a ta g til 
reseptorlardan im pulslar kelib turadi. M iyacha shu tariq a harakat 
apparatining holati haqida m a’lumot olib, muskullar tonusini bevosita 
boshqaruvchi qizil yadroga va miya o‘zanining retikulyar formatsiyasiga 
ta ’sir ko‘rsatadi. Uzunchoq miya retikulyar formatsiyasining muayyan 
qismlariga m ikroelektrodlar kiritib, miyachaga ta ’sir etish tajribalari 
miyachaning retikulyar formatsiyaga ta’sir ko‘rsatishidan guvohlik beradi. 
Bu tajribalarda retikulyar formatsiya neyronlarining spontal elektr faolligi 
o ‘zgargani qayd qilingan. Miyachaning qaysi qismi ta’sirlanishiga qarab, 
elektr faolligining o ‘zgarish xarakteri har xil bo‘lishi mumkin. Uzunchoq
131


miyaning retikulyar formatsiyasiga miyachaning ta ’sir ko ‘rsatishi yana 
shundan bilinadiki, miyachaning oldingi b o ia g ig a ta ’sir etilsa, yozuvchi 
muskullardagi deserebratsion rigidlik kamayadi.
Miyachaning retikulyar formatsiyaga ko‘rsatadigan ta’siri ba’zan katta 
y arim sh arla r p o ‘s tlo g ‘ining t a ’sirig a te sk a ri b o ‘ladi. M asalan ,, 
kuzatishlarga qaraganda miyacha ta ’sirlanganda retikulyar formatsiyadagi 
ay rim n e y ro n la rn in g im p u lsla ri su sa y g a n , k a tta y a rim sh a rla r 
p o ‘stlog‘ining m otor sohasigi elektr bilan ta ’sir etilganda esa o ‘sha 
neyronlardagi impulslar kuchaygan.
M uskullar tonusiga miyachaning ta ’sir ko‘rsatish mexanizmida orqa 
miyaning gamma-motoneyronlaridagi zaryadlaming o‘zgarishi muayyan 
ahamiyat kasb etadi. M iyacha oldingi b o ‘lagining b a’zi qismlariga ta ’sir 
etilganda muskul yoyining gamma-afferent tolalaridan o‘tuvchi impulslar 
susayishini, shu sababli muskul tonusi refleks y o ‘li bilan kamayishini 
R .G ranit kuzatgan. M iyacha oldingi b o ‘lagining boshqa qism lari 
ta’sirlanganda esa muskul yoyining reseptorlaridagi impulslar ko‘paygan, 
shu tufayli muskul tonusi oshgan.
M iyacha yadrolaridan keluvchi afferent impulslar proprioreseptiv 
(m io ta tik ) re fle k sla rn i to rm o z la y d i. H ar b ir m u sk u l q isq a rish i 
proprioreseptorlarga ta ’sir etib yangi refleksni vujudga keltira oladi. 
O datda oddiy refleks shu y o ‘l bilan m urakkab zan jirli reflek sg a 
aylanmaydi, chunki reflekslar zanjirini uzadigan tormozlovchi mexanizm 
bor. M iyacha olib tashlanganda kuzatiladigan astaziya uchun xarakterli 
h o d isa la r - m u sk u llarn in g titra sh i, g a n d irak la sh v a te b ra n ish -
tormozlanmagan proprioreseptiv reflekslarga b o g iiq b o ‘lsa kerak.
Shunday qilib, m iyacha o rg an izm n in g harak at reak siy alarin i 
to ‘g ‘irlaydi, boshqacha aytganda, ularni tegishlicha tuzatib aniq qilib 
qo‘yadi. M iyachaning bu ahamiyati ixtiyoriy harakatlarning yuzaga 
chiqishida ayniqsa yaqqol k o ‘rinadi. M iyachaning asosiy funksiyasi 
harakat aktlarining ildam (

Download 12,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   242




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish