O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Stato-kinetik reflekslar.
G avda aylantirilganda yoki gavdaning 
ayrim a ‘zolari bir-biriga nisbatan siljiganda stato-kinetik reflekslar 
kelib chiqadi.
Gavda aylantirilganda boshning quyidagi harakatlari kuzatiladi: 
bosh avvalo gavdaning aylanayotgan tom oniga qarama-qarshi tomonga 
qarab m um kin qadar sekin-asta aylanadi, so ‘ngra tez harakatlanib, 
tanaga nisbatan norm al vaziyatni oladi; shundan keyin bosh qarama- 
qarshi y o ‘nalishda tag ‘in sekin aylanadi va yana tez buriladi va hokazo. 
Boshning bunday harakatlari 
bosh nistagm i
deb ataladi.
117

---

Gavda aylantirilganda k o ‘z shunga o ‘xshash reaksiya k o ‘rsatadi, 
y a ’ni gavda qaram a-qarshi tom onga sekin-asta buriladi va tezlik bilan 
b o sh lan g ‘ich vaziyatga keladi.
Gavda harakatlarida ayrim a ’zolar vaziyati o ‘zgarib, tana va q o ‘l 
oyoqlardagi m uskullar tonusi qayta taqsim lanadi. M asalan, it bir 
oyog‘ini k o ‘tarsa, qolgan uch oyog‘idagi tonus kuchayadi, shu tufayli 
it tikka turganda gavda vaziyati barqaror b o ‘lib, qoladi.
H ayvonlarda stato -k in etik reflek slar o ‘rta m iya y adrolarining 
m uqarrar ishtiroki bilan yuzaga chiqadi.
M iya о ‘zanining retikulyar form as iyasi.
M iya 
о ‘zanining
m arkaziy 
qism ida turli tipdagi katta-kichik hujayralarning diffuz to ‘plam laridan 
tarkib topgan tuzilm a anatom iya nuqtai nazaridan ajratiladi, ulardagi 
hujayralar turli y o ‘nalishda yotgan bir talay tolalar bilan qalin o ‘raladi. 
Bu sohadagi nerv to ‘qimasining mikroskopdagi tashqi ko ‘rinishi to ‘rga 
o ‘xshaydi, shuning uchun uning tuzilishini o ‘tgan asrning ikkinchi 
yarmida birinchi marta tasvirlagan O.Deyters 
to ‘rsimon form atsiya
yoki 
retikulyar fo rm a tsiya
deb atadi. R etikulyar form atsiyaning tuzilishini 
V.M.Bexterev bilan Ramon Kaxal mukammal tasvirlashgan. Strukturasi 
jihatdan retikulyar form atsiyaga yaqin turadigan yadrolar talam usda 
ham bor; bu yadrolardan miya po ‘slog‘iga boruvchi nerv tolalari g ‘ayri 
maxsus (nospesifik) y o ‘llarni hosil qiladi.
R etik u ly ar form atsiyaning fizio lo g ik aham iyatini yaqindagina 
aniqlandi, buning uchun retik u ly ar form atsiyaning turli qism larini 
ta jrib a d a y e m irib y o k i t a ‘sirla b va u la rd a n b o sh la n u v c h i nerv
y o 'lla rin i qirqib q o ‘yib, katta yarim sharlar va orqa m iyadagi elektr 
faolligining o ‘zgarishlari tekshirib k o 'rild i. R etikulyar form asiyaning 
tu r li q is m la r ig a t a ’sir e tis h u c h u n en g in g ic h k a e le k tr o d la r
q o ‘llaniladi va bu elektrodlarni k iritish uchun stereotaksis u sulidan 
foydalaniladi.
M arkaziy nerv sistem asining ham m a b o ‘lim laridagi tonus va 
q o ‘z g ‘aluvchanlikni boshqarishda retik u ly ar form atsiyaning katta 
aham iyati borligi aniqlandi. R etikulyar form atsiya tushuvchi retikulo- 
spinal y o ila r orqali orqa m iyaning reflektor faoliyatini faollashtira 
oladi, shuningdek torm ozlay oladi, k o 'ta rilu v ch i y o ‘llar orqali esa 
k a tta y a rim s h a rla r p o ‘s tlo g ‘in i f a o lla s h tir a o la d i, re tik u ly a r 
fo rm atsiy ad an va talam u sn in g n o sp e sifik y a d ro la rid an kelu v ch i 
im pulslar katta yarim sharlar p o ‘stlo g ‘ini tiyrak holda saqlab turadi. 
R etikulyar form atsiya t a ’sirida reflek to r reaksiyalar kuchliroq va 
aniqroq b o iib , qoladi.

---