O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

m ezensefal hayvon
bulbar hayvondan 
farq qilib, m uskullar tonusi norm al taqsim langan b o ‘ladi, bunday 
(mezensefal) hayvon norm al fazasini (vaziyatini) tiklay va saqlay oladi. 
Bu asosan, o ‘rta m iyadagi qizil yadro va retikulyar form atsiyaning 
funksiyalaridan kelib chiqadi.
D eserebratsion rigidlik.
M ushuk yoki quyonning m iya o ‘zani 
uzunchoq m iya yuqorisidan qirqilib, qizil yadrolar shu chiziqdan 
yuqorida qoldarilsa (bunday operatsiya 
deserebratsiya
deb ataladi), 
gavda m uskullarining 
deserebratsion rig id lik
degan m axsus holati 
vujudga keladi. (Ch. S herrington). Bu h o lat yozuvchi m uskullar 
tonusining keskin darajada ortishi bilan ta ‘riflanadi. H ayvon q o ‘l- 
oyoqlarini rosa uzatib, boshini orqasiga qayiradi, dum i k o ‘tarilib 
tu ra d i. H a y v o n n in g o y o q la rin i b o ‘g ‘im la rid a n b u k m o q u c h u n
anchagina kuch sarflash kerak b o ‘ladi. O yoqlarni z o ‘rlik bilan bukish 
to ‘xtatilgach, ular yana yoziladi. D eserebratsion rigidlik holatidagi 
hayvonni tikka turg‘azib q o ‘yish mumkin. Gavda og ‘irlik markazi o ‘qi 
ta y a n c h te k islig in in g o ‘rta n u q ta sid a n o ‘tsa , hay v o n o y o q larin i 
cho‘zib, qim irlam ay tikka turaveradi.
Yaqin vaqtlargacha desebratsion rigidlikning kelib chiqishini faqat 
qizil yadroning zararlanishiga v a undan m uskullar tonusini idora 
etadigan orqa m iyaning segm entar apparatlariga boshqaruvchi ta ’sir 
borm ay q o ‘yishiga b o g ‘lashardi.
Desebratsion rigidlikning kelib chiqishida qizil yadrodan tashqari 
uzunchoq miya bilan o ‘rta miyaning retikulyar formatsiyasi ham muhim 
ahamiyat o ‘ynashi endilikda k o ‘rsatib berildi. 
Qizil yadrolar
katta yarim 
sharlar p o ‘stlog‘idan, p o ‘stloq ostidagi yadrolardan va m iyachadan
112

---

im p u lsla r o lib tu ra d i. U la r e k s tra k o rtik o sp in a l y o ‘ln in g o raliq
o ‘choqlaridan biri b o ‘lib, orqa miyaning neyronlariga rubrospinal trakt 
orqali tuzatuvchi impulslar yuborib turadi. Qizil yadrolar miya o ‘zanining 
retikulyar form atsiyasiga k o ‘p tom onlam a b o g ‘langan b o ‘lib, shu 
formatsiya bilan birgalikda muskullar tonusini idora etadi. ^Uzunchoq 
m iyaning yuqori qism idagi retikulyar form atsiya bilan qizil yadro 
o ‘rtasidagi bogianishning buzilishi, aftidan deserebratsion regidlikning 
k e lib c h iq is h ig a a s o s iy sa b a b d ir. U zu n c h o q m iy a ro m b sim o n
chuqurchaning pastki chegarasi qirqib qo‘yilgach deserebrasion regidlik 
y o ‘qoladi, bu esa deserebratsion reg id lik d a m iya o ‘zanining shu 
qismidagi retikulyar formatsiya ahamiyat kasb etishini ko ‘rsatadi.
33-rasm. 
Deserebratsion rigidlik (taranglik). M iya o ‘zanini qizil 
yadroning quyi qismidan kesib q o ‘yilgandagi holati.
Deserebratsiyadan keyin m uskullar tonusi refleks yo ‘li bilan ortadi. 
B u n i s h u n d a n b ilis h m u m k in k i, k e y in g i o y o q la r d a n b ir in i 
in n e r v a ts iy a lo v c h i o rq a ild iz la r q irq ib q o ‘y ilg a c h , sh u oyoq 
m uskullarini rigidligi y o ‘qoladi.
K eyingi oyoq m uskullarida rigidlik kelib chiqishida shu m uskul 
proprioreseptorlaridan keluvchi im pulslar katta aham iyatga egadir. 
B o ‘yin m uskullarining proprioreseptorlaridan va vestibuloreseptor- 
lardan m arkaziy nerv sistem asiga im pulslar kelishi natijasida oldingi 
oyoqlar rigidligi kelib chiqadi. Shu reseptorlardan keluvchi im pulslar 
tonik reflekslarda ayniqsa muhim ahamiyat kasb etishi quyida k o ‘rsatib 
beriladi.
113

---

O d a m n in g o ‘rta m iy a si sh ik a s ila n m a s d a n m iy a o ‘z a n in in g
yuqoriroqdagi qism lari va p o ‘stloq ostidagi yadrolar zararlanganda 
k o ‘pincha rigidlik paydo b o ia d i. O dam q o ‘lining rigidligi m ushuk 
yoki itdagi kabi yozuvchi m uskullar em as, balki bukuvchi m uskullar 
tonusining oshganligidan nam oyon b o ‘ladi.