Orqa miya k o ‘ndalanggiga to i a qirqib q o ‘yilgach spinal shok kelib
chiqadi.
Spinal shok
shundan iboratki, orqa m iyaning qirqib qo‘yilgan
joyidan pastroqdagi barcha nerv m arkazlarining q o ‘z g ‘aluvchanligi
ju d a ham pasayadi va reflektor funksiyalari susayadi.
O rqa m iyaning
q irq ib q o ‘y ilg a n jo y id a n y u q o r iro q d a g i n e rv m a rk a z la ri esa
ishlayveradi. Masalan, orqa miya diafragm a nervining chiqqan joyidan
sa lg in a p a s tro q d a n q irq ib q o ‘y ils a , sh u jo y d a n p a s td a g i n e rv
markazlari yuzaga chiqaradigan spinal reflekslar (orqa miya reflekslari)
susayadi. Shu bilan birga diafragm aning
nafas harakatlari davom
etaveradi. A ftidan, uzunchoq m iyadagi nafas m arkazi diafragm ani
in n erv atsiy alo v ch i m o to n ey ro n larg a ritm ik
im p u lslar yub o rish n i
davom ettiradi. It orqa m iyasi b o 'y in segm entlarining ro ‘parasidan
qirqib q o ‘yilgach, tana v a qo ‘l-oyoqning ta ‘sirlanishiga javoban ro ‘y
beruvchi barcha harakat reflekslari y o ‘qoladi, shuningdek, siydik
chiqarish va defekatsiya kabi biror reflektorlar ham yuzaga chiqmaydi,
tom irlarning kengayishi sababli
arterial bosim pasayib ketadi, bu,
orqa m iyadagi tom ir harakatlantiruvchi m arkazlarning shok b o ‘lish
natijasidir. O peratsiya qilingan itda skelet m uskullarining reflektor
qisqarishlari bir necha soatdan keyin tiklana boshlaydi: arterial bosim
bir necha kundan keyin norm al darajaga keladi: siydik chiqarish va
defekatsiya reflekslari bir necha haftadan keyin tiklanadi: o g ‘rituvchi
t a ’sirga ja v o b a n a rterial b o sim n in g k o ‘ta rilish id a n ib o ra t to m ir
toraytiruvchi reflekslar paydo b o ‘ladi. X uddi shuningdek, odam ning
pichoqianishi yoki o ‘q tegishi natijasida (tekkan o ‘q
yoki m etall
parchalari va suyak b o ia k la ri orqa m iya kanaliga kirib ketadi) orqa
m iyasi uzilib qolganda yoki k o ‘ndalangiga kesilganda ham , bir necha
hafta va oylarda keyin orqa m iyaning b a ‘zi reflekslari tiklanadi.
Shok hodisalarining og ‘irligi va reflektor funksiyalam ing qanchalik
buzilishi, ulam i qancha davom etishi turli hayvonlarda turlicha bo‘ladi.
Shok hodisalari odam va m aym unlarda yaqqolroq ko ‘rinadi. M asalan,
m ay m u n o rq a m iy a si k o ‘k ra k u m u rtq a la ri r o ‘p a ra s id a n q irq ib
q o ‘yilgach, tizza refleksi bir sutka va undan k o ‘proq vaqt m obaynida
yuzaga chiqm aydi, holbuki, quyonda bu refleks atigi 15 m inut yuzaga
chiqm ay turadi. Dem ak, hayvonning m arkaziy nerv sistem asi qancha
yuqori bosqichda tursa, orqa m iyaning reflektor faoliyatini markazdan
kontrol qilish m exanizm i o ‘shancha k o ‘proq rivojlangan b o ‘ladi.
S pinal shok fenom ening m o h iy atin i tu sh u n m o q uchun ikkita
faktning prinsipial ahamiyati bor: birinchidan, orqa m iyaning qirqilgan
jo y id a n p a s tro q d a g i n e rv m a rk a z la rid a g i
sh o k k e lib c h iq a d i,
100
ik kinchidan, orqa m iya b irinchi m arta qirqib q o ‘yilgan jo y in in g
pastro g ‘idan orqa m iya funksiyalarining tiklanish davrida ikkinchi
m arta qirqilsa, odatda spinal shok hodisalari takror vujudga kelmaydi.
A .S h v ars b ila n C h .S h e rrin g to n
sh u la rg a a so sla n ib , sp in al shok
fenom enini m arkaziy nerv sistem asining yuqoriroqdagi b o ‘lim laridan
orqa miyaga impulslar kelmay qolishi bilan izohlashdi. M iya o*zanining
retik u ly ar form atsiy asid ag i n ey ro n lard an orqa m iyaga k elib , uni
fa o llash tiru v ch i im p u lsla rn in g y o ‘q o lish i
spinal sh o k n in g k elib
chiqishida katta aham iyatga egadir.
Orqa miyani qirqib qo‘yish uzoq davom etuvchi kuchli ta ’sir bo‘lib,
spinal reflekslarning torm ozlanishiga sabab b o ‘ladi, spinal shok esa
shuning oqibatida kelib chiqadi, degan faraz k o ‘p m arta bayon qilindi.
R eflektor funksiyaning tiklanish davrida orqa m iyani takror qirqib
q o ‘yishni bu funksiyaga t a ’sir etm asligi
hozirgina aytilgan farazni
rad etadi. Bundan tashqari, orqa m iyaning bir yoki bir necha segmentini
sovutish («sovuq bilan qirqib q o ‘yish») tajribalari orqa m iyani qirqib
q o ‘yish bilan b o g ‘langan ta ‘sir oqibatida spinal shok kelib chiqadi,
degan ta ’savurga qarshi so ‘zlaydi. Orqa m iyaning bir yoki bir necha
*egm enti sovutilganda sh ikastlanm agani h o ld a spinal shok kelib
chiqaveradi.
S p in a l sh o k h o d is a la r i y o ‘q o lg a c h , u z o q v a q td a n k e y in
Do'stlaringiz bilan baham: 
