O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

E le k tr o fiz io lo g ik usullar.
M a rk aziy n erv siste m a sid a g i tu rli 
b o ‘lim larning holati va faoliyatini o ‘rganishda bioelektr hodisalarini 
qayd qilish y o ‘li bilan ayniqsa qim m atli natijalar olingan. Bunday 
tad q iq o tlar h ay v o n lar u stid ag i o ‘tk ir ta jrib alard a ham , surunkali 
tajribalarda ham, shuningdek odamdagi neyroxirurgiya operatsiyalarda 
va tash x isli m u olajalarda ham o ‘tkaziladi. B ularning ham m asida 
elektrodlar tadbiq etiladi. U lar bosh terisiga yoki bosh m iya orqa 
m iyadagi biror bo‘limning ochilgan yuzasiga qo‘yiladi. Ichkariroqdagi 
nerv m arkazlariga elektrodlar stereotaksis apparatlari yordam ida 
yaqinlashtiriladi.
91

---

Tadqiqotning vazifasiga qarab elektrodlar o ‘lchovi va shakli har 
xil bo 'lish i m umkin. Elektr potensiallarini hujayralarining cheklangan 
b ir gum hidan ajratib olish kerak b o ‘lsa, qaliniigi bir necha m ikron 
k e la d ig a n m e ta lla r yoki sh ish a e le k tro d la r q o ila n ila d i. M etall 
elektrodlar uchidan tashqari ham m a qism i lok qoplangan ingichka 
sim dan iborat; sh ish a elek tro d lar KS1 ning uch m o ly ar eritm asi 
to 'ld irilg a n m ik ro p ip etk alard ir. E le k tr p o ten siallari m onopolyar, 
shuningdek bipolyar y o ‘l bilan ajratib olinadi. M onopolyar y o ‘lda 
b ir e le k tro d m a rk a z iy nerv tiz im in in g te k s h irila d ig a n q ism ig a 
yaqinlashtiriladi, ikkinchi - kattaroq elektrod esa birinchi elektroddan 
uzoqqa, odatda teri yuzasiga jo y lash tirilad i, B ipolyar y o ‘lda ikkala 
elektrod m arkaziy nerv tizim ining tekshiriladigan qism iga qo ‘yiladi,
M arkaziy nerv tizim ining holatini tekshirish uchun uning b a ‘zi 
kasalliklarida hozir bemor miyasining turli qismlariga bir talay ingichka 
oltin yoki platina sim lar - elektrodlar kiritiladi, bu elektrodlarning 
uchlari kalla yuzasiga chiqarib q o 'y ilad i. Shu y o ‘l bilan m iyaning 
turli qismlaridagi elektr faolligining xarakteriga qarab, patologik o'choq 
joylashishi haqida fikr yuritiladi (Grey Uolter, N.P.Bextereva). Shundan 
keyin m iyaning zararlangan qism iga sim elektrod kiritib, o ‘zgarm as 
kuchli tok beriladi va patologik o ‘choq shu tariqa elektroliz y o ‘li bilan 
yemiriladi.
M a rk a z iy n e r v s is te rn a s i e le k tr o f iz io lo g ik u s u lla r b ila n
tekshirilganda fon yoki spontan elektr faolligi qayd qilinadi va uning 
turli afferent ta ’sirlar bilan o ‘zgarishi aniqlanadi, Pereferiyaga impuls 
olib boriladigan, m arkazdan qochuvchi nervlarda yoki m arkaziy nerv 
sistem asining bir bo‘lagidan boshqa b o ‘laklariga im puls o ‘tkazuvchi 
m ark az ich id ag i o ‘tk azu v c h i y o i l a r d a e lek tr im p u lsatsiy a ham
о ‘rganiladi.
T a sh q a rid a n b iro r ta 4sir b o 'lm a g a n d a h am m a rk a z iy n erv
sistemasining hamma bo‘:im larida/b« 
elektr fa o llig i
kuzatiladi. Shu 
sababli bu elektr faolligini k o 'p in c h a
spontan elektr fa o llig i
deb 
atashadi.U doimo ro ‘y beruvchi ritmik elektr tebranishlarida namoyon 
b o iad i. Baqaning uzunchoq miyasidan elektr potensiallarini ajratib olgan 
LM.Sechenov shu spontan tebranishlami birinchilardan bo‘!ib aniqlagan 
edi. Chastotasi sekundiga 10 dan 40 gacha b o ‘lgan va am plitudasi 
hujayradan tashqariga elektrod q o ‘yishda 100 
mkv
keladigan elektr 
potensiallari ayirmasining tebranishlari nerv m arkazlarining spontan 
faolligi uchun xarakterlidir, M arkaziy nerv sistemasining holatiga qarab 
tebranishlar chastotasi va amplitudasi o'zgaradi.
92

---

T o‘lq in sim o n e le k tr fao llig i 
n ey ro n lar va sin ap sla rd a r o ‘y 
beruvchi har xil elektr jarayonlarining y ig ‘indi ifodasidir. Shuning 
u c h u n e le k tr f a o llig in i t e k s b ir is h g a a s o s la n ib , m iy a n in g
tekshirilayotgan tarkibiy qism idagi intim jarayonlarni aniq tasavvur 
qilib b o ‘lmaydi.
30-yillardan boshlab, E. Edrian ishlaridan keyin, reseptorlar yoki 
afferent nervlar t a ’sirlanganda r o ‘y beruvchi afferent im pulslarga 
jav o b an m arkaziy nerv sistem asining m uayyan qism i - orqa m iya, 
m iyacha, k o ‘ruv d o ‘m boqlari, katta yarim sharlar p o ‘stlog‘ining turli 
qism larida kelib chiqqan elektr reaksiyasi keng tadqiq etilm oqda, Bu 
elektr reaksiyasi