O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

m odalligi
m iyaning t a ’sirlanadigan jo y ig a bo g ‘liq.
K im yoviy ta ’sir etish.
M arkaziy nerv sistem asining funksiyalarini 
o ‘rg a n is h u c h u n k im y o v iy t a ‘s ir e tis h u s u lin i b irin c h i m a rta
I.M .Sechenov o ‘zining tajribasida tatbiq etgan va k o ‘ruv d o ‘mboqlari 
sohasiga N aC I k ristalin i q o ‘yib t a ‘sir etilg an d a spinal reflek slar 
torm ozlanishini isbot etgan.
Orqa m iya bilan bosh m iyaning turli qism lariga kim yoviy ta ’sir 
e tis h u c h u n k o ‘p ta d q iq o tla r d a h a r x il m o d d a la r, m a s a la n , 
tirishtiradigan m oddalar, nark o tik lar va shu kabilarning m ahalliy 
t a ’sirid an fo y d a la n ila d i. N e y ro fiz io lo g ik ta d q iq o tla rd a strix n ik
yuborish usuli ayniqsa keng q o ‘llaniladi.
Shu m aqsadda sathi bir necha kvadrat m illim etr keladigan bir 
parcha filtr q o g ‘ozini strixnin eritm asiga h o ‘llab, m iyaning ochilgan 
yuzasiga q o ‘yiladi yoki shu eritm adan b ir tom chisi p o ‘stloq ostidagi 
y a d ro la rg a yo k i m iya stv o lig a k iritila d i. S trix n in to rm o zlo v ch i 
sin ap slarn i zah arlab q o ‘yadi, sh u n g a k o ‘ra a fferen t im p u lslarg a 
ja v o b a n re fle k to r re a k siy a la r k e sk in d araja d a osh ad i. D yusser- 
D ebarenn sensor funksiyalari joy lash ish in i aniqlash uchun 
strixn ik
uzatish u su lin i
ta d b iq etgan. K atta y a rim sh a rlar p o ‘s tlo g ‘ining 
m uayyan b ir qism i z ah a rlan g an d a y o k i strix n in eritm asi k o ‘ruv 
d o ‘m boqlarining turli qism lariga kiritilganda m iyaning strixnindan 
zaharlangan qism lariga im puls yuboradigan teri b o ‘laklaridan tagtil 
sezgirlik oshadi.
90

---

S o ‘nggi yillarda m arkaziy nerv tizim iga turli m oddalarni kiritish 
uchun 
elektro fo re z m ik ro in ‘eksiya si
degan usul q o ‘llanilm oqda. 
Tekshiriladigan nerv m arkaziga shu m aqsadda tekshiriladigan eritm a 
to ‘ldirilganjuda ingichka m ikropipetka kiritiladi. Pipetka teshigi juda 
tor b o ‘lgani uchun yuza tortish kuchlari eritm aning qaytib chiqishiga 
t o ‘sq in lik qiladi; shu sababli m oddani t o ‘qim aga k iritish uchun 
elektroforez usuli q o ‘llaniladi. M ikropipetkaning kengroq tashqi 
uchiga bir elektrod kiritiladi, pipetkaning ikkinchi uchi esa gavda 
y u zasig ataq alad i. K uchsiz o ‘zgarm as tokni elektrodlardan o ‘tkazib, 
pipetkaga to ‘ldirilgan m odda eritm asi to ‘qim aga qiritiladi. Bu m odda 
kation b o 'lsa, m ikropipetkadagi elektrod anodga ulangan taqdirdagina 
u (m o d d a e r itm a s i) t o ‘q im a g a k ira d i. M o d d a a n io n b o ‘ls a , 
m ikropipetka ichidagi elektrod katodga ulangan taqdirdagina u (modda 
eritmasi) to ‘qimaga kiradi.
Stereotaksis texnikasi.
Elektrodlar, m ikropipetkalar, m iniatyura 
holidagi term oparalar va bosh m ikroasboblarni ichkarida yotgan miya 
strukturalariga aniq kiritish uchun stereotaksis texnikasi tadbiq etiladi. 
U neyrofiziologik tadqiqotlarning im koniyatlarini ancha kengaytirib, 
yuboradi.
S te re o ta k sis u su li bo sh m iy ad ag i tu rli ta rk ib iy q ism larn in g
k a ila d a g i m u a y y a n q is m la rg a n is b a ta n jo y la s h u v in i b a ta f s il 
an a to m ik te k ris h is h g a a s o sla n a d i. M iy a ta rk ib iy q ism la rin in g
jo y la sh ish i u ch k o o rd in a ta li m axsus sistem ada ifo d ala n ad i, shu 
sistem adan foydalanib, ayrim nerv m arkazlarining fazodagi o ‘rni 
a n iq la n a d i. U su ln in g nom i g re k c h a ste re o s (h a jm li) va ta k sis 
(joylashuv) so ‘zlaridan olingan. Usulni anatom D .M .Zernov birinchi 
m arta 1889 yildayoq ta k lif etgan, so ‘ngra uni neyroxirurg V.Xorsley 
va in jen er R .K lark, ulardan keyin esa S. R enson m ukam m al ishlab 
chiqqan.