G onadotrop g orm onlarning ajralib chiqishi in ten siv lig i jin siy
a ’lo q a n in g re f le k to r t a ’s irig a , u r u g ‘d o n va tu x u m d o n jin s iy
gormonlarining gumoral ta ’siriga, shuningdek, tashqi muhitning turli
omillariga bog‘ liq bo‘ ladi.
Gonadotropinlar sekresiyasi gipotalamusning gonadoliberini orqali
idora etiladi. Bundan tashqari, manfiy qaytar bog‘lanish mexanizmi ham
bu g o rm o n larn in g se k resiy asid a m uhim ah am iy atg a ega. Q onda
testosteron k o ‘paysa, LG sekresiyasi kamayadi. Qonda Estenrogen va
progesteron gormonlari konsentratsiyasi oshsa,
bu ikkala gormonning
sekresiyasi kamayadi.
S o m a to tr o p g o rm o n y o k i o 's is h g o rm o n i.
0 ‘sis h g o rm o n i
organizm da o ‘sish va jism o n iy rivojlanish jaray o n larig a ta ’sir etadi.
Bu gorm onning nish o n -a’zolari b o ‘lib suyak hisoblanadi, Bundan
tashqari, biriktiruvchi to ‘qim alarga boy: m uskullar, paylar va ichki
a ’z o la r g a h a m o ‘z t a ’s ir in i k o ‘r s a ta d i. 0 ‘s is h ja r a y o n in in g
stim u ly atsiy asi, som atotrop g o rm o n in in g an ab o lik t a ’siri tu fay li
r o ‘yobga chiqadi. A nabolik t a ’sir hujay ra
ichiga am inokislotalar
k irish in i k u c h a y ish i, o q sil v a n u k le in k is lo ta la r b io sin te z in in g
kuchayishi bilan nam oyon b o ‘ladi. Shu jaray o n lar bilan bir qatorda
oqsil parchalanishi bilan b o g ‘liq reaksiyalar torm ozlanadi. Som atotro
pin organizm ga kiritilganda y o g ‘ depolaridan y o g ‘ chiqishi kuchayib,
o rg a n iz m a so siy e n e rg iy a m a n b ai s ifa tid a y o g ‘la rd a n k o ‘p ro q
foydalanadi. Shu m unosabat bilan som atotrop gorm onning m a’lum
m iqdori energetik sa rf b o ‘lishdan qutilib qoladi, natijada oqsillarning
kato b o lizm te z lig i sek in lash ad i. O rg an izm n in g bun d ay h o latid a
oqsillarning biosintezi uni parchalanishidan ustunroq b o ‘lib qoladi
va organizm da m usbat azot m uvozanati kuzatiladi. Som atotropinning
anabolik ta ’siri natijasida osteoblastlar faolligi ortadi, ham da suyakda
oqsilli m atritsalarning hosil b o ‘lishi stim ullanadi. B ulardan tashqari,
bu gorm on suyak to ‘qim asining m ineralizatsiyasini kuchaytiradi,
n a tija d a o rg an izm d a k a lsiy v a fo sfo r k o ‘p ro q u sh la n ib q oladi.
Y uqoridagi fikrlarga asoslanib aytam izki, som atotropin organizm da
suyak va to g ‘ay to ‘qim alarning hosil b o ‘lishini kuchaytiradi, biroq
bu g o rm o n n i la b o ra to riy a s h a ro itid a , o rg a n iz m d a n ta sh q a rid a ,
h u ja y ra la r k u ltu ra s ig a y u b o rilg a n d a , u la rn in g o ‘sis h i
a y ta rli
sezilmaydi. Shunga asoslanib, bu gorm on to ‘qim alarga bevosita ta ’sir
k o ‘rsatm aydi, degan fikrlar paydo b o ‘ladi. O rganizm ga tushgan so
m atotropin ta ’sirida m axsus tashuvchilar hosil b o ‘ladi. B ularning
bevosita to ‘qim alarga ta ’siri natijasida anabolik effekt yuzaga chiqadi.
203
Bunday hosilalam i «som atom edin»lar deb atadilar. H ozirda ulardan 4
tasi m aiu m . Ularning barchasi oqsil tabiatli b o iib , somatotrop gormoni
ta ’sirida jigarda hosil b o ia d i. Som atotropin uglevodlar alm ashinuviga
ham kuchli ta ’sir k o ‘rsatadi. Bu gorm onning ta ’siri natijasida plazm ada
glyukoza m iqdori ortib ketadi. Bu effektning m exanizm i quyidagicha
tushuntiriladi. B irinchi navbatda, glyukoza energetik m aqsadlarda
foydalanilm aydi, yuqorida aytilganidek bu sharoitda energiya m anbai
b o i i b faqat y o g ia r xizm at qiladi. B undan tashqari, ushbu gorm on
glyukozaning to ‘qim alarga utilizatsiyasini ham torm ozlaydi,
ham da
insulin ta ’siriga sezuvchanligini pasaytiradi. Som atotrop gorm oni
ta ’sirida insulinaza ferm enti faolligi oshadi. Bundan tashqari, som a
to tro p in в -h u ja y ra la r g a t a ’sir e tib , in s u lin s e k re s iy a s in i ham
k u ch ay tirad i. B u larn in g barch asi g ip o fiz ar d iabetga olib kelishi
mumkin.
0 ‘sish gorm onining sekresiyasi gipotalam usni som atoliberin va
samatostatin gormonlari tomonidan idora etiladi. 0 ‘sish gormonining
sekresiyasini ortishi qon plazmasida glyukoza v a y o g ‘ kislotalari miqdori
pasayib ketganda kuzatiladi.
O* sish gormoni yoshlikdan yetarli ishlab chiqarilmaganda, bolalaming
o ‘sishi keskin ravishda to ‘xtaydi, odam um rbod pakana b o iib qoladi
(gipofizar pakanalik). G o‘daklik davrida о ‘sish gormoni haddan tashqari
ko‘p ishlansa, gigantizm avj oladi, bunda odamning b o ‘yi 240-250 sm ga,
vazni 150 kg ga yetadi.
Voyaga yetgan odam da o ‘sish
gorm oni ortiqcha ishlansa, b o ‘y
um um an o ‘sm aydi, chunki o ‘sib b o ig a n , am m o gavdaning o ‘sish
qobiliyatini saqlab qolgan a ’zolari: q o i-o y o q barmoqlari va panjalari,
burun va pastki ja g ‘, til, k o ‘krak va qorin bo‘shlig‘idagi a ’zolar o ‘sadi.
Bu kasallik akromegaliya deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: